Έκταση, συνέπειες και στρατηγικές αποφυγής έμφυλων διακρίσεων στη φροντίδα υγείας
ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΗ*
Ως επαγγελματίες υγείας, το καθήκον και το ηθικό χρέος μας προστάζει τη διασφάλιση και τη διατήρηση της Υγείας όλων ανεξαιρέτως των ανθρώπων, καθώς και την πρόληψη και την αποκατάσταση της ασθένειας.
Η πρόοδος στην πρόληψη, στη διαγνωστική προσπέλαση και στις θεραπευτικές προσεγγίσεις των παθήσεων του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος ή στις παθήσεις του μαστού είναι αδιαμφισβήτητα αλματώδης. Εντούτοις, η Υγεία των γυναικών δεν αφορά μόνο αποκλειστικά στα γυναικεία θέματα. Ερευνητικά δεδομένα και καταγεγραμμένα παραδείγματα από χώρες με ανεπτυγμένα συστήματα υγείας όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ο Καναδάς, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, που αναφέρονται σε διακρίσεις στην προσέγγιση και τη διαχείριση έτερων ασθενειών εις βάρος των γυναικών, προβληματίζουν έντονα.
Αναπόφευκτα, παραπέμπουν σε ανησυχία για την έκταση του προβλήματος στη χώρα μας, όπου δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα, που να απευθύνονται στο συγκεκριμένο θέμα. Όποιος επαγγελματίας υγείας, γυναίκα ή άντρας, ερωτηθεί επί του θέματος, θα απαντήσει φυσικά ότι δεν μεροληπτεί είτε ακούσια ή εκούσια. Είναι όμως αλήθεια; Αν όχι, σε ποιο βαθμό συμβαίνει; Πώς θα προφυλάξουμε τις γυναίκες της Κύπρου από ενδεχόμενες έμφυλες διακρίσεις ακούσιες ή εκούσιες εις βάρος της υγείας τους;
Η διάσταση του φύλου στον τομέα της υγείας
Η διάσταση του φύλου στον τομέα της υγείας αφορά στη συνάθροιση και συνεκτίμηση των βιολογικών παραγόντων με τα κοινωνικοπολιτιστικά πρότυπα, τους ρόλους και τις σχέσεις που αναφέρονται στην έμφυτη ετερογένεια μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η έμφυλη διαφορετικότητα τόσο στις ανάγκες, όσο και στην ανταπόκριση σε συγκεκριμένους παράγοντες καθορίζεται βαρύνουσας σημασίας ως προς τη βέλτιστη έκβαση και την αποφυγή διακρίσεων στη φροντίδα. Τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αναφέρουν ότι οι διαφορές φύλου είναι σημαντικές στην επιδημιολογία, την παθοφυσιολογία, τη θεραπεία και τα αποτελέσματα των ασθενειών.
Η προκατάληψη στη φροντίδα υγείας ορίζεται ως η ακούσια ή η συστηματική παραμέληση ορισμένων ομάδων, που ενδεχομένως να οφείλεται στην κοινωνικοοικονομική θέση, το μορφωτικό επίπεδο, το φύλο ή την ηλικία.
Ενδεχόμενη άγνοια ή ένδεια κατανόησης της έμφυλης διαφορετικότητας στις ανάγκες και στην ανταπόκριση σε συγκεκριμένους παράγοντες, δυνητικά οδηγεί σε έμφυλη διάκριση και μεροληψία. Κατά συνέπεια, απαιτείται η άμεση λήψη μέτρων προς αποφυγή της, προκειμένου να αποτρέπεται η ανισότητα στην πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και να ελαχιστοποιείται η νοσηρότητα και θνητότητα γυναικών και ανδρών.
Δεδομένα και συστάσεις Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
Σύμφωνα, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), παρά τη βελτίωση των προϋποθέσεων ισότητας των φύλων και τη διεύρυνση του γυναικείου ρόλου στην κοινωνία, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες, συνεχίζει να υφίσταται διεθνής διάκριση εις βάρος των γυναικών στο δικαίωμα στην Υγεία.
Η συνεχιζόμενη ανισότητα θέτει σε κίνδυνο την υγεία εκατομμυρίων γυναικών διεθνώς, με εσφαλμένες διαγνώσεις και συνεπακόλουθες βλαπτικές συνέπειες. Ως εκ τούτου, συνιστάται εμφαντικά ο προσανατολισμός προς την έμφυλη ισότητα στην υγεία, ο οποίος αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη βελτίωση της υγείας των γυναικών και την προσδοκώμενη κοινωνική πρόοδο.
Διεθνή ερευνητικά δεδομένα
Μεγάλη μάζα βιβλιογραφίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, τον Καναδά, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο καταδεικνύει ότι το πρόβλημα της έμφυλης διάκρισης ή/και ένδειας προσοχής στη διαφορετικότητα είναι υπαρκτό. Ιδιαίτερα, αφορά στα καρδιαγγειακά συμβάματα, στον Σακχαρώδη Διαβήτη Τύπου ΙΙ και στη διαχείριση του πόνου, με βλαπτικές συνέπειες για την υγεία και για την ποιότητα ζωής των γυναικών.
Σε διεθνές επίπεδο, ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες, καταδεικνύεται η ύπαρξη έμφυλου χάσματος από μελέτες που έχουν διερευνήσει το ενδεχόμενο διάκρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών στην αντιμετώπιση των Οξέων Στεφανιαίων Συνδρόμων (ΟΣΣ). Συγκεκριμένα, οι επαγγελματίες υγείας διαφαίνεται να επιδεικνύουν μεγαλύτερη συμμόρφωση στις κλινικές κατευθυντήριες οδηγίες κατά τη διαχείριση των ανδρών με ΟΣΣ, ενώ οι γυναίκες αντιμετωπίζονται με πιο συντηρητικές παρεμβάσεις με μικρότερα ποσοστά επιτυχίας, γεγονός που αποδίδεται σε παραγνώριση του κινδύνου για τις γυναίκες ασθενείς.
Επιπρόσθετα, η αναγνώριση κλινικών και σχετικών με το φύλο καθοριστικών παραγόντων της πρόσβασης στη φροντίδα αποκαλύπτει ότι οι γυναίκες με άγχος και καρδιολογική συμπτωματολογία, που παρουσιάζονται στα τμήματα επειγόντων περιστατικών, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο μειωμένης πρόσβασης στη φροντίδα, που αφορά σε ένδεια στοχευμένης διαχείρισης ΟΣΣ. Η επικέντρωση σε ψυχικές διαταραχές οδηγεί σε καθυστερήσεις στη φροντίδα που δυνητικά οδηγούν σε αυξημένη νοσηρότητα ή/και θνητότητα.
Μολονότι βιολογικά η επικράτηση διαβήτη μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι παρόμοια, πληθώρα ερευνητικών δεδομένων καταδεικνύει ότι οι γυναίκες με διαβήτη έχουν χειρότερη επιβίωση, καθώς και υψηλότερο κίνδυνο καρδιακών και νεφρικών επιπλοκών, ένεκα της διαορετικότητάς τους σε βιολογικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες. Περαιτέρω, οι γυναίκες με διαβήτη φαίνεται να έχουν χειρότερη ποιότητα ζωής και ψυχική ευεξία σε σύγκριση με τους άνδρες με διαβήτη. Επομένως, ο προσδιορισμός στρατηγικών για στοχευμένη θεραπεία, βελτίωση της αυτοφροντίδας και ποιότητας ζωής τους είναι επιβεβλημένος.
Οι κοινωνικές και πολιτισμικές μεταβλητές επιφέρουν σημαντικό αντίκτυπο των στην ψυχική υγεία, με την έμφυλη ανισότητα να αποτελεί μείζων παράγοντα συναισθηματικής φόρτισης και πόνου των γυναικών. Έμφυλη διάκριση και μεροληψία επισημαίνεται ωσαύτως στην πρόσβαση, στη συμβουλευτική, στην αξιολόγηση και στη θεραπεία του χρόνιου πόνου, όπως στο αυχενικό σύνδρομο, που παρεμποδίζει την καθημερινή δραστηριότητα και παραγωγικότητα πληθώρας ανθρώπων. Συγκεκριμένα, στις γυναίκες αποδίδεται πιο εύκολα σε μη οργανικά αίτια, ενώ οι άντρες με αντίστοιχο πρόβλημα τυγχάνουν μιας ευρείας διερεύνησης.
Παρά τη συνήθη απόδοση του πόνου σε μη οργανικά αίτια στις γυναίκες, εντούτοις, επιδημιολογικές μελέτες καταδεικνύουν σαφώς ότι οι γυναίκες διατρέχουν ουσιαστικά μεγαλύτερο κίνδυνο για πολλές κλινικές καταστάσεις πόνου, με το ενδεχόμενο ο μετεγχειρητικός πόνος και ο πόνος κατά τη διάρκεια επεμβατικών διαδικασιών να είναι σοβαρότερος στις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες, γεγονός που αποδίδεται κυρίως σε ορμονικά αίτια.
Τι πρέπει να γίνει
Η ισότητα των φύλων στην υγεία εξυπακούει ότι γυναίκες και άνδρες, καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους, έχουν τις ίδιες συνθήκες και ευκαιρίες να αξιοποιήσουν πλήρως τα δικαιώματά τους και τις δυνατότητές τους να είναι υγιείς, να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της υγείας και να επωφελούνται των αποτελεσμάτων της.
Παρότι διαφαίνεται μια σχετική πρόοδος ως προς την κατανόηση της έμφυλης ισότητας, η ανεπαρκής προσοχή στις ανάγκες και στις προσδοκίες των γυναικών από τη φροντίδα υγείας συνεχίζεται με πληθώρα περιορισμών στην πρόσβαση και στην αντιμετώπισή τους. Προκειμένου να αποφευχθεί όποια διάκριση που παραβιάζει την αρχή της ισότητας χρειάζεται εκπαίδευση κι ευαισθητοποίηση τόσο των επαγγελματιών υγείας, όσο και των γυναικών ώστε να μπορούν να διεκδικούν το αναφαίρετο δικαίωμά τους στην υγεία.
Η επίγνωση και η παραδοχή αυτού του φαινομένου από τους επαγγελματίες υγείας θα συμβάλει στη γεφύρωση του χάσματος, απόρροια της έμφυλης διάκρισης στον ευαίσθητο τομέα της υγείας, με λέξεις κλειδί τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη. Επίγνωση κι επαγρύπνηση για το φαινόμενο και τον βαθμό του θα επιτευχθεί μέσα από ερευνητικά προγράμματα που απευθύνονται αποκλειστικά στην ιδιαιτερότητα του γυναικείου πληθυσμού. Συγχρόνως, χρειάζεται συνεχής εκπαίδευση κι επικαιροποίηση των γνώσεων στην έμφυλη διαφορετικότητα, που αφορά σε ανταπόκριση σε θεραπευτικές παρεμβάσεις και κατανόηση της ιδιαίτερης παθοφυσιολογίας.
Εκ του παραλλήλου, η εκπαίδευση κι ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη διαφορετικότητα, καθώς και την προκατάληψη του φύλου και ιδιαίτερα των γυναικών, θα ενισχύσει και θα ενδυναμώσει τις γυναίκες. Συνεπώς, θα μπορούν αφενός να διεκδικούν το αναφαίρετο δικαίωμα τους στην ίση μεταχείριση και αφετέρου να αναφέρουν όποια περιστατικά παραπέμπουν σε ακούσια ή εκούσια έμφυλη προκατάληψη με συνεπακόλουθη μεροληψία από επαγγελματίες υγείας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Fillingim, R. B., King, C. D., Ribeiro-Dasilva, M. C., Rahim-Williams, B., & Riley, J. L. (2009). Sex, gender, and pain: a review of recent clinical and experimental findings. The journal of pain, 10(5), 447-485.
Hamberg, K., Risberg, G., Johansson, E. E., & Westman, G. (2002). Gender bias in physicians' management of neck pain: a study of the answers in a Swedish national examination. Journal of women's health & gender-based medicine, 11(7), 653-666.
Hendriks, S. (2017). Sex and gender differences in diabetes care [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen
Lawesson, S. S., Alfredsson, J., Fredrikson, M., & Swahn, E. (2012). Time trends in STEMI—improved treatment and outcome but still a gender gap: a prospective observational cohort study from the SWEDEHEART register. BMJ open, 2(2), e000726.
Łyszczarz, B. (2017). Gender bias and sex-based differences in health care efficiency in Polish regions. International journal for equity in health, 16(1), 8.
Pelletier, R., Humphries, K. H., Shimony, A., Bacon, S. L., Lavoie, K. L., Rabi, D., ... & Pilote, L. (2014). Sex-related differences in access to care among patients with premature acute coronary syndrome. Canadian Medical Association Journal, 186(7), 497-504.
Poon, S., Goodman, S. G., Yan, R. T., Bugiardini, R., Bierman, A. S., Eagle, K. A., ... & Yan, A. T. (2012). Bridging the gender gap: Insights from a contemporary analysis of sex-related differences in the treatment and outcomes of patients with acute coronary syndromes. American heart journal, 163(1), 66-73.
Risberg, G., Johansson, E. E., & Hamberg, K. (2009). A theoretical model for analysing gender bias in medicine. International journal for equity in health, 8(1), 28.
Undén, A. L., Elofsson, S., Andréasson, A., Hillered, E., Eriksson, I., & Brismar, K. (2008). Gender differences in self-rated health, quality of life, quality of care, and metabolic control in patients with diabetes. Gender medicine, 5(2), 162-180.
Wiklund, M., Fjellman-Wiklund, A., Stålnacke, B. M., Hammarström, A., & Lehti, A. (2016). Access to rehabilitation: patient perceptions of inequalities in access to specialty pain rehabilitation from a gender and intersectional perspective. Global health action, 9(1), 31542.
World Health Organization. (2009). Women and health: today's evidence tomorrow's agenda. World Health Organization.
World Health Organization. (2011). Gender mainstreaming for health managers: a practical approach.
World Health Organization. (2015) Gender. Fact sheet N°403
*RN, APN/ACNP, CCN, CCCN
*cPhD, MSc/MN, BSc, Sp Dipl
*Πρόεδρος Τομέα Προηγμένης Νοσηλευτικής Παγκυπρίου Συνδέσμου Νοσηλευτών & Μαιών
*Αντιπρόεδρος Πυρήνα Καρδιολογικής Νοσηλευτικής Καρδιολογικής Εταιρείας Κύπρου
*Εκπρόσωπος Κύπρου στο Συμβούλιο Καρδιολογικής Νοσηλευτικής & Άλλων Επαγγελμάτων Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας
