Ντόμινο ριζικών αλλαγών επέφερε η οικονομική κρίση στην κυπριακή κοινωνία, ταρακουνώντας συθέμελα τη μέχρι σήμερα δομή της, αλλάζοντας έτσι ανεπιστρεπτί τη φυσιογνωμία της. Η περίοδος από 2011 μέχρι και τις μέρες που θα επανέλθει η οικονομική σταθερότητα στον τόπο-μια γκρίζα περίοδος στην ιστορία του νησιού- ίσως αποτελέσει στο μέλλον πεδίον μελέτης για τους κοινωνιολόγους.
Η οικονομική κρίση έφερε μαζί της τη φτώχια, την ανέχεια, την ανεργία, με αλυσιδωτές επιπτώσεις στη ψυχολογία του κόσμου, με την μελαγχολία και κατάθλιψη να επηρεάζει πολλούς ανθρώπους ευρισκόμενους μπροστά σε οικονομικά αδιέξοδο ή αντιμέτωπους με το φάσμα της ανεργίας, αλλά εξίσου δραματικές επιπτώσεις και στην ίδια τη δομή της κοινωνίας.
Σε μια ημικατεχόμενη πατρίδα, ο άλλοτε δυνατός θεσμός της οικογένειας σείστηκε, αυξήθηκαν τα διαζύγια, μειώθηκαν οι γάμοι, μειώθηκε και ο πληθυσμός. Ο κόσμος άλλαξε τις νοοτροπίες του για να διαβεί το δύσκολο καιρό, γεμίζοντας από οικονομικές ανασφάλειες. Ο Κύπριος, ένας περήφανος άνθρωπος έσκυψε το κεφάλι για να πάρει βοήθεια από τα κοινωνικά παντοπωλεία. Η εγκληματικότητα αυξήθηκε, τα σκάνδαλα πλήθυναν, οι νέοι τράπηκαν σε φυγή στο εξωτερικό για εξεύρεση δουλειάς… και τίποτα μα τίποτα δεν μοιάζει όπως παλιά, τις καλές μέρες της ευμάρειας που αναζητούνται πλέον με νοσταλγία.
Η γέννηση των κοινωνικών παντοπωλείων
Από στοιχεία που συγκέντρωσε το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΚΥΠΕ), το πρώτο κοινωνικό παντοπωλείο δημιουργήθηκε αυθόρμητα το 2011 από το Δήμο Λεμεσού σε μια προσπάθεια να αμβλύνει προβλήματα επιβίωσης δημοτών του. Ακολούθησαν δειλά-δειλά το παράδειγμα και οι υπόλοιποι Δήμοι, η Εκκλησία και άλλες εθελοντικές οργανώσεις για να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια που ήρθε ξαφνικά στη ζωή μας.
Σύμφωνα με το Γραφείο Επιτρόπου Εθελοντισμού και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Γιάννη Γιαννάκη, από το 2011-13 δεν υπάρχουν στοιχεία ως προς τον αριθμό αυτών που τύγχαναν βοήθειας. Ο συντονισμός της όλης προσπάθειας άρχισε με το διορισμό του κ. Γιαννάκη ως Επιτρόπου Εθελοντισμού το 2014.
Στα τέλη του 2013 λάμβαναν βοήθεια 9.000 οικογένειες, το 2014 έφθασαν τις 14.000 οικογένειες, ο αριθμός στη συνέχεια έπεσε στις 12.000 και αυτή τη στιγμή βοηθούνται 11.000 οικογένειες. Ο Επίτροπος Εθελοντισμού αναφέρει στο ΚΥΠΕ ότι η ανεργία έφερε τη φτώχια, ένα φαινόμενο που εισχώρησε στην ζωή μας, επισημαίνοντας ότι ο θεσμός των κοινωνικών παντοπωλείων δεν είναι η λύση στο πρόβλημα, αλλά λύση είναι μόνο η προοπτική εργασίας.
Η κοινωνική και ψυχολογική διάσταση
Ο ψυχολόγος-κοινωνιολόγος Αντώνης Ράφτης, υπό τη διπλή ιδιότητα του, λέει στο ΚΥΠΕ, ότι από τον καιρό της οικονομικής κρίσης γεννήθηκαν πολλά κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα, τόσο στην κοινωνία μας όσο και στα άτομα.
Αναφερόμενος στην ύπαρξη κοινωνικών παντοπωλείων, σημειώνει ότι ο Κύπριος, που παλιά λειτουργούσε περήφανα και με αξιοπρέπεια, τώρα στέκει στις ουρές των κοινωνικών παντοπωλείων για να πάρει ως βοήθεια κάποια τρόφιμα. «Καταντούμε να είμαστε μια κοινωνία στην οποία μας ζώνει ένα μαύρο σύννεφο που μας κάνει να φαινόμαστε όλοι άποροι, φτωχοί, ανήμποροι, που ζητούμε μόνιμα βοήθεια για φαγητό», σημειώνει.
Βλέπουμε στην κοινωνία, προσθέτει, η πλειονότητα του κόσμου να έχει μια μελαγχολία. Ο κόσμος, όπου κάτσει, μιλάει για οικονομική κρίση, φτώχια, ανεργία και ανασφάλεια γενικά. Πολύς κόσμος έχει και τάσεις φυγής, θέλει να φύγει από την Κύπρο. Είναι μια αρνητική αύρα που βγαίνει από τον κορμό της κοινωνίας μας. Όταν ο ένας το μεταφέρει γίνεται σαν μια μεταδοτική ασθένεια.
Σύμφωνα με τον κ. Ράφτη, πολλές οικογένειες περνούν κρίση επιβίωσης, ενώ λόγω της οικονομικής κατάστασης δημιουργούνται περισσότερες οικονομικές ασφάλειες, που αυτές μπορούν να δημιουργήσουν ακόμη και αυξητική τάση διαζυγίων, και αν όχι, οι σύζυγοι να είναι σε ένα γάμο «νεκρό» κι απλώς να συνυπάρχουν εκεί λόγω οικονομικού προβλήματος. Άλλοι έχουν τάση φυγής από το σπίτι και από την οικογένεια για να αποποιηθούν των οικονομικών τους ευθυνών και προτιμούν να πάνε κάπου μόνοι τους ή με τους γονείς τους.
Ο κόσμος, αναφέρει ο κ. Ράφτης, δεν παντρεύεται τώρα εύκολα και προσμετρά τις οικονομικές ευθύνες, άρα υπάρχει και μείωση στους γάμους. Παρατηρείται το ζευγάρι να μένει σε μια μακροχρόνια σχέση. Αυτό ταρακουνά την παρούσα και την πιθανή μελλοντική οικογένεια.
Αλλάζει η δομή της κοινωνίας γιατί μέσα από την οικονομική κρίση γίνεται μια εξέλιξη στυλ ντόμινο, τονίζει. «Ο κόσμος παλιά ζούσε πιο άνετα, πήγαινε στα κέντρα του να διασκεδάσει, πήγαινε στις διακοπές του, έκανε δώρα σε συγγενείς και φίλους. Αυτό το πράγμα έχει αλλάξει. Ο κόσμος περιορίστηκε στις εξόδους του, στις μικρές ‘’πολυτέλειες’’ του. Σκέφτεται πλέον να πάει στο κομμωτήριο, σε αισθητικό, διαιτολόγο, να πάει γυμναστήριο, να πάει ένα Σαββατοκύριακο στην Πάφο ή πέντε μέρες στο εξωτερικό…»
«Αυτές τις μικρές ‘’πολυτέλειες’’, που μας ανεβάζουν την ψυχολογία μας και μας κάνουν να νιώθουμε ωραία αναγκαζόμαστε πλέον να τις περιορίσουμε με όλες τις επιπτώσεις που συνεπάγονται», σημείωσε. Η συνήθεια του Κυπρίου να πηγαίνει σε εστιατόρια να διασκεδάζει τώρα αντικαταστάθηκε με τις καφετέριες- γι’ αυτό και η έξαρση δημιουργίας καφετεριών παντού-και με κοινωνικές επισκέψεις στα σπίτια.
Η αυξητική τάση της ανεργίας», συνεχίζει, «έχει διώξει τη νεολαία από την Κύπρο, που ψάχνει στο εξωτερικό για εργασία, επηρεάζοντας έτσι την οικογενειακή δομή περισσότερο».
Όσον αφορά τα στατιστικά στοιχεία σε ό,τι αφορά την ανεργία στους νέους, επισημαίνει, δεν είναι τα πραγματικά, αφού υπάρχουν πολλοί που σπουδάζουν και με την αποφοίτηση τους μένουν στο εξωτερικό για να βρουν δουλειά.
Η φτώχια φέρνει έγκλημα
Όπου υπάρχει ανεργία και οικονομική κρίση υπάρχει και αυξητική τάση στο έγκλημα, και αυτό είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Αυτό επιβεβαιώνεται και από στατιστικά στοιχεία που εξασφάλισε το ΚΥΠΕ από το Γραφείο Τύπου του Αρχηγείου Αστυνομίας. Ιδιαίτερα αυξημένα είναι τα ποσοστά των κλοπών, διαρρήξεων και ληστειών. Ενδεικτικά, το 2011 ο αριθμός τους ανήλθε σε 14.332 υποθέσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2012 καταγράφηκαν στη Λευκωσία 1.413 υποθέσεις, στη Λεμεσό 1.443, στην Αμμόχωστο 883, στην Πάφο 1.240 και στη Λάρνακα 746. Το Μάρτιο του 2014 οι υποθέσεις ανήλθαν για τη Λευκωσία στις 191 υποθέσεις, για Λεμεσό 147, Λάρνακα 91, Πάφο 206 και Αμμόχωστο 66. Το Μάρτιο του 2015 καταγράφηκαν 117 υποθέσεις στη Λευκωσία, Λεμεσό 166, Λάρνακα 108, Πάφο 115, και Αμμόχωστο 57. Η κατάσταση επηρεάζει και υπηκόους τρίτων χωρών ή χωρών-μελών ΕΕ.
Σε ό,τι αφορά την Πολιτεία και Εκκλησία, αναφέρει ο κ. Ράφτης, όταν βλέπουμε ότι και εκεί υπάρχει κρίση αξιών, υπάρχουν σκάνδαλα, κινδυνολογίες, κτυπήματα κάτω από τη μέση, όταν τα βλέπει ο πολίτης, καταντά να γίνεται πιο ανέντιμος, πιο πονηρός, καχύποπτος. Όλα τα σκάνδαλα που βγαίνουν προς τα έξω, δημιουργούν στον κόσμο, θυμό, αγανάκτηση και ανασφάλεια.
Κοινωνικό χάσμα
Τι έχει αλλάξει στις κοινωνικές τάξεις, υπάρχει χάσμα; Το χάσμα που έχει μεγεθυνθεί είναι ότι οι φτωχοί έγιναν φτωχότεροι. Και ο πλούσιος πλήγηκε κι όλα τα κοινωνικά στρώματα αλλά η κρίση κτύπησε πιο πολύ το φτωχό. Η μεσαία τάξη και ο πλούσιος λίγο πολύ, τις ανέσεις τους τις έχουν. Ο κόσμος, σημειώνει, δεν ξανοίγεται να αγοράσει καινούργια κατοικία. Παλιά πέρα από τα σπίτια μας, είχαμε και τα εξοχικά μας, που ήταν μια μικρή «πολυτέλεια» που έδινε και μια ασφάλεια σε στυλ ψυχαγωγίας και κοινωνικής συνάθροισης. Τώρα αναγκάζεται να το παρατήσει ή να το πωλήσει.
Κάτι που είναι καλό, συνεχίζει ο κ. Ράφτης, είναι τώρα με την οικονομική κρίση οι μεγάλοι μεταφέρουν στα παιδιά τους το αίσθημα να είναι προσεκτικοί στη διαχείριση των χρημάτων, ενώ παλιά «πετάγαμε» τα λεφτά.
Να μην ξεχνάμε, προσθέτει, ότι είμαστε υπό ημικατοχή και έχουμε ήδη περάσει μια φτώχια, προσφυγιά και μια οικονομική κατάρρευση το 1974. Η διαφορά τότε, ότι ήταν πόλεμος, έγινε εισβολή. Αυτό που βιώνουμε σήμερα, είναι μια κακοδιαχείριση της Πολιτείας και τραπεζών και τα θύματα είναι ο κόσμος.
Η όλη κατάσταση έφερε και αλληλεγγύη μεταξύ των Κυπρίων. Έφερε, όμως, και αποξένωση σε άτομα που νιώθουν ανασφάλειες και θυμό που τους κρατούν μακριά από όλους αλλά και από τους θεσμούς της κοινωνίας μας.
Ποιος χαρακτηρισμός ταιριάζει στην κοινωνία που δημιουργήθηκε, τίθεται το ερώτημα. «Μια κοινωνία, η οποία είναι συνεσταλμένη οικονομικά, πιο μελαγχολική αλλά είναι και μια κοινωνία που κρατά την περηφάνια της. Κοινωνία υπό αγανάκτηση και διαμαρτυρία, μια κοινωνία μελαγχολική αλλά και αισιόδοξη».
Ευχή, είναι όπως η κυπριακή κοινωνία διατηρήσει τον παλιό καλό εαυτό της κι όλα αυτά που έφερε μαζί της η οικονομική κρίση εξαλειφθούν-αν είναι δυνατόν-κι έρθουν καλύτερες μέρες για τον τόπο μας. Το ότι η ψυχή της κυπριακής κοινωνίας έχει πληγωθεί βαθιά από αυτή την «μαύρη» περίοδο, αυτό είναι σίγουρο. Το θέμα είναι αν μπορεί να το ξεπεράσει…
