ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΕΛΕΝΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΥ*
Φανταστείτε να ξυπνήσετε το επόμενο πρωί γνωρίζοντας ότι για το υπόλοιπο της ζωής σας θα έχετε μια ασθένεια. Φανταστείτε το φόβο, το θυμό, τις ενοχές, το αίσθημα του αβοήθητου, τη ματαίωση που θα αισθανθείτε. Φανταστείτε τί συνέπειες θα έχει αυτό στην οικογένειά σας, στον κοινωνικό σας περίγυρο, στα οικονομικά σας και στο μέλλον σας. Καλώς ορίσατε στον κόσμο της χρόνιας πάθησης.
Χρόνια πάθηση είναι η ασθένεια που δεν θεραπεύεται οριστικά, αλλά είναι μια κατάσταση την οποία προσπαθούμε να ελέγξουμε με φαρμακευτική αγωγή, αλλαγή συμπεριφοράς ή άλλες θεραπείες (Smallet al,2013) (Διαβήτης, Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, καρδιαγγειακές παθήσεις, οι κακοήθεις νεοπλασίες κ.τ.λ.).
Η προσαρμογή σε μια χρόνια ασθένεια είναι εξαιρετικά δύσκολη. Είναι ένα ταξίδι από την διάγνωση στη θεραπεία και -συχνά- στην υποτροπή, το οποίο περιλαμβάνει ένα συνονθύλευμα συναισθημάτων όπως, φόβος για την ασθένεια καθαυτή, φόβος για το μέλλον και την πιθανότητα του θανάτου (Καραδήμας, 2005), θυμός, αισθήματα απώλειας, πένθους και ανασφάλειας. Το άτομο αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις σχετικές με την αυτοεκτίμηση (self-esteem) και την αυτοεικόνα του (self-image).
Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού το άτομο καλείται να κατανοήσει τη φύση της ασθένειας, τις συνέπειές της στην εικόνα του εαυτού του, στην ταυτότητά του, και να αναθεωρήσει τον τρόπο ζωής του και, ίσως, και την καθημερινότητά του, και να προσαρμοστεί στα ποικίλα συναισθήματα που περιλαμβάνει αυτή η εμπειρία.
Αρχικά το πώς θα αντιμετωπίσει το άτομο τη διάγνωση μιας χρόνιας πάθησης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Εξαρτάται από τους παράγοντες α) που συνδέονται με την ίδια την ασθένεια (τη φύση της, τη θεραπεία της, τις συνέπειες της θεραπείας, κ.α.), β) τη χρονική στιγμή που εμφανίζεται η ασθένεια στην εξέλιξη του ατόμου (εφηβεία, ξεκίνημα καριέρας, προετοιμασία για σπουδές κ.α.) και γ) τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες (τις πεποιθήσεις του ατόμου για την ασθένεια, υποστηρικτικό δίκτυο, προσωπικότητα κ.α) (Παπαδάτου& Αναγνωστόπουλος ,2012). Για παράδειγμα, τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού αλλιώς θα την προσεγγίσει μια νεαρή μητέρα δυο παιδιών που βρίσκεται στα αρχικά στάδια της καριέρας της και διαφορετικά μια γυναίκα τρίτης ηλικίας που απέκτησε εγγόνια και έχει συνταξιοδοτηθεί. Η ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου μπορεί να είναι σωτήρια για την ανάκτηση αυτοπεποίθησης και τη συνέχιση της θεραπείας.
Ο τρόπος που θα προσεγγίσει το άτομο την ασθένεια, η στάση και η συμπεριφορά που θα έχει απέναντί της, καθορίζει και τον τρόπο που θα την αντιμετωπίσει. Παράγοντες όπως, η ηλικία του ασθενούς, το φύλο, η προσωπικότητα, η κοινωνική του θέση, οι πληροφορίες που έχει για την πάθηση, οι προηγούμενες εμπειρίες (σε φιλικά ή συγγενικά του πρόσωπα) και οι πεποιθήσεις του είναι καθοριστικοί στον τρόπο με τον οποίο ο ασθενής θα προσεγγίσει την ασθένεια (για περισσότερες πληροφορίες σας παραπέμπω στο άρθρο μου με τίτλο ‘Αντίδραση στην ασθένεια’).
Η θετική προσέγγιση της ασθένειας ως μια κατάσταση μέσα από τη οποία το άτομο πιστεύει ότι θα ωριμάσει, θα ωφεληθεί, θα αποκτήσει και θα δοκιμάσει καινούργιες δεξιότητες αντιμετώπισης λειτουργούν ευεργετικά στην αντιμετώπιση της ασθένειας (Folkman & Moskowitz, 2000).
Τρόποι αντιμετώπισης
Η ερμηνεία που αποδίδει ο ασθενής στην ασθένεια του θα ενεργοποιήσει αντίστοιχους μηχανισμούς ή στρατηγικές για να την αντιμετωπίσει, αλλά και να προσαρμοστεί σ’ αυτήν.
Σύμφωνα με τη θεωρία της κρίσης (Moos & Schaefer, 1984) υπάρχουν ατομικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα θα αντιμετωπίσουν την ασθένεια. Αυτό σχετίζεται: α) με το φύλο, τη ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο του ατόμου, β) τους κοινωνικούς και φυσικούς παράγοντες (π.χ. οικογενειακή στήριξη, συνθήκες νοσοκομείου κ.α) και γ) τους παράγοντες σχετικούς με την ασθένεια (π.χ. παρενέργειες της θεραπείας, παραμόρφωση κ.α.).
Κάποια άτομα θα εφαρμόσουν στρατηγικές: α) με προσανατολισμό την ασθένεια και, κατά συνέπεια, τη λογική της ανάλυση και τον επαναπροσδιορισμό της, είτε από μη διαχειρίσιμη σε διαχειρίσιμη κατάσταση, είτε ως μια κατάσταση την οποία αρνούνται και αποφεύγουν προκειμένου να μειώσουν την συναισθηματική ένταση που αισθάνονται λόγω αυτής, β) με προσανατολισμό στο πρόβλημα (π.χ. αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με την ασθένεια, αλλαγή συμπεριφοράς για καλύτερη προσαρμογή στην ασθένεια, υλοποίηση θεραπείας κ.α.) και γ) με προσανατολισμό στο συναίσθημα (π.χ. διαχείριση συναισθημάτων, αναζήτηση συναισθηματικής στήριξης κ.α.). Τις περισσότερες φορές τα άτομα εφαρμόζουν ένα μίγμα στρατηγικών. Στόχος είναι να αποκατασταθεί η ανισορροπία και να διατηρηθεί η ομοιόσταση: ‘Θα είναι αυτές οι στρατηγικές αντιμετώπισης αποτελεσματικές’;
Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν τα άτομα με χρόνιες παθήσεις εφαρμόζουν στρατηγικές με προσανατολισμό στο συναίσθημα, έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν συμπτώματα κατάθλιψης και μια περισσότερο αρνητικά ψυχοκοινωνική προσαρμογή στην ασθένεια (Bombardier κ.α. 1990;McCabe, McKern & McDonald, 2004). Επίσης, η εφαρμογή στρατηγικών με προσανατολισμό στη χρόνια πάθηση έχει συνδεθεί θετικά με την καλύτερη προσαρμογή στην ασθένεια (Pakenham, 1999 ; Pakenham, Stewart, &Rogers, 1997). Για κάποια άτομα η στρατηγική με προσανατολισμό στο συναίσθημα λειτουργά ευεργετικά ειδικά στα άτομα με υψηλά επίπεδα άγχους.
Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι τα άτομα εφαρμόζουν διαφορετικές στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν διαφορετικές πτυχές της ασθένειας (Rao, 2009). Για παράδειγμα, γυναίκες με καρκίνο του μαστού εφάρμοζαν στρατηγικές με προσανατολισμό στο συναίσθημα και επιζητούσαν κοινωνική στήριξη για να διαχειριστούν συναισθήματα, όπως ο θυμός και η κατάθλιψη, ωστόσο, επαναπροσδιόριζαν θετικά την ασθένεια όταν ανησυχούσαν για το μέλλον (Manuel, Burwell&Crawford, 2007).
Δεν υπάρχει ‘μαγική συνταγή’ την οποία μπορούν τα άτομα με χρόνια πάθηση να ακολουθήσουν για να έχουν καλύτερη προσαρμογή και αντιμετώπιση της ασθένειας. Είμαστε διαφορετικοί. Οπότε το κάθε άτομο θα βρει την καλύτερη για αυτό συνταγή για την εφαρμογή εκείνων των στρατηγικών που θα το βοηθήσουν να προσαρμοστεί όσο γίνεται καλύτερα στην ασθένειά του.
* BSc, MSc, PhD, CPsychol
Ψυχολόγος Υγείας
