ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΚΑΚΙΑΣ ΠΕΤΕΙΝΟΥ*
H Ευρώπη γιορτάζει την Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας στις 6 Μαρτίου, 2022, με το σλόγκαν η Λογοθεραπεία αφορά όλες τις ηλικίες. Στόχος του σύντομου άρθρου είναι να δώσει πληροφορίες για τη γλωσσική αργοπορία που παρουσιάζεται σε παιδιά και τον ρόλο του επαγγελματία λογοπαθολόγου στη διάγνωση και παρέμβαση.
Η γλωσσική κατάκτηση επιτελείται γοργά, αβίαστα και χωρίς καμία επίσημη διδασκαλία (Chomsky, 1982, Lenneberg, 1967). Θεωρείται προνόμιο του γνωστικού ανθρώπου και εδρεύει σε εξειδικευμένες για γλώσσα περιοχές στον εγκέφαλο. Η κατάκτηση γλώσσας αποτελεί μια σύνθετη και δυναμική διαδικασία που αλληλοεπιδρά με όλα τα γλωσσικά υποσυστήματα (ομιλία, άρθρωση, συντακτικό) ανάλογα με το αναπτυξιακού ηλικιακό «παράθυρο» στο οποίο βρίσκεται ένα παιδί και σαφέστατα ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται το βρέφος από το περιβάλλον του.
Τα πιο θεαματικά στοιχεία της πορείας αυτής παρατηρούνται σε όλες τις γλώσσες του κόσμου από όλα τα παιδιά που ακολουθούν θεωρητικά μια τυπική γλωσσική πορεία. (Locke, 1993). Παρά τις σημαντικές διακυμάνσεις αναφορικά με την αναπτυξιακή τροχιά που περιγράφουν οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, τα βασικά γλωσσικά ορόσημα αναμένεται να εμφανιστούν κατά το πρώτο και το δεύτερο έτος της ζωής. Αυτά περιλαμβάνουν την παραγωγή ψελλίσματος και βαβίσματος κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής , την εμφάνιση των πρώτων λέξεων με νόημα γύρω στην ηλικία των 12 μηνών, την εμφάνιση των 50 λέξεων στο εκφραστικό λεξιλόγιο μεταξύ 18-20 μηνών. Ακολουθεί η ραγδαία ανάπτυξη του λεξιλογίου και η μετάβαση σε επίπεδο φράσης και πρότασης που παράγεται και εκφέρεται συντακτικά ορθά. Μέχρι την ηλικία των έξι ετών σε γενικές γραμμές ένα παιδί έχει αναπτύξει το 90% του γλωσσικού και επικοινωνιακού του δυναμικού (Hoff, 2015).
Σημαντική παράμετρος στην ετοιμότητα και ικανότητα της γλωσσικής πορείας προστίθεται και η συμβολή της κρίσιμης ή/και ευαίσθητης ηλικίας κατά την οποία ο οργανισμός δύναται να αφομοιώσει τα λεκτικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος στο μέγιστο και βέλτιστο βαθμό (Lenneberg, 1967). Λαμβάνοντας επομένως υπόψιν τη σημαντικότητα των πρωίμων λεκτικών ικανοτήτων που παρατηρούμε σε τυπικούς πληθυσμούς, ένα εύλογο ερώτημα ασχολείται με τον τρόπο και τους μηχανισμούς που προσδιορίζουν τη γλωσσική πορεία παιδιών, που για διάφορους λόγους, αργούν να μιλήσουν. Η γνώση αυτή είναι σημαντική αφού αποτελεί την βάση της έγκαιρης διάγνωσης και πρώιμης παρέμβασης. Σημαντικό είναι να έχουμε υπόψιν ότι μια γλωσσική αργοπορία στην ηλικία των δύο ετών μπορεί να έχει «πολλά πρόσωπα», και πολλές αιτιολογίες που χρήζουν επαγγελματικής αξιολόγησης από λογοπαθολόγο/λογοθεραπευτή.
Η τυπική γλωσσική ανάπτυξη δεν είναι δεδομένη για όλα τα μικρά παιδιά μας. Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι ένα ποσοστό περίπου 15% παιδιών ηλικίας 2 χρόνων παρουσιάζει καθυστέρηση στην έναρξη έκφρασης λόγου (λεξιλόγιο). Με λίγα λόγια ή αρχική έγνοια του γονιού διατυπώνεται συνηθώς με τα εξής λόγια:
- «Αν και τα καταλαβαίνει όλα εν τούτοις δεν μιλά»
- «Μας δείχνει αυτό που θέλει με νοήματα»
- «Λέει μερικές λέξεις αλλά και αυτές δεν είναι καθαρές»
- «Ενώ μιλούσε κανονικά τώρα σταμάτησε»
- «Δεν έχει θέμα ακοής αλλά όταν του μιλούμε μας αγνοεί»
- «Μιλά λες και έχει τη δική του γλώσσα»
Ερευνητικά δεδομένα εισηγούνται ότι, ενώ αρκετά παιδιά με καθυστέρηση στην ομιλία ξεπερνούν το πρόβλημά τους σε ηλικία 3 χρόνων, πολλά άλλα συνεχίζουν να παρουσιάζουν γλωσσικές διαταραχές που αργότερα εμφανίζονται με μορφή μαθησιακής δυσκολίας, αναπτυξιακής γλωσσικής διαταραχής, διαταραχής στο φάσμα του αυτισμού, παιδικής απραξίας λόγου κλπ. Άρα, η αργοπορημένη έναρξη της έκφρασης λόγου σε νήπια θεωρείται παράγοντας «επικινδυνότητας» διότι μπορεί να αποφέρει μακρόχρονα γλωσσικά ελλείμματα, μαθησιακές δυσκολίες και ακαδημαϊκή αποτυχία.
Σε γενικές γραμμές, εάν ένα παιδί ηλικίας 28 μηνών παρουσιάζει αργοπορία στον λόγο, η ανάκαμψης της γλωσσικής του αυτής αργοπορίας στην ηλικία των 36 μηνών δεν είναι αναμενόμενη, κυρίως εάν το παιδί αυτό παρουσιάζει προβλήματα αντίληψης του λόγου, παράγει ελάχιστα φωνήματα και λέξεις της γλώσσας και παρουσιάζει θετικό οικογενειακό ιστορικό.
Η έγκαιρη διάγνωση της γλωσσικής καθυστέρησης σε παιδιά μικρής ηλικίας (π.χ. στην ηλικία των 24 με 30 μηνών) θεωρείται πλέον σημαντική αφού σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει πολλές δυνατότητες βελτίωσης και ανάκαμψης της γλωσσικής καθυστέρησης εφόσον και εάν ακολουθηθεί η σωστή συμβουλευτική ή θεραπευτική αγωγή. Τα παιδιά ωφελούνται περισσότερο από τη θεραπευτική αγωγή στην ηλικία των 2-4 χρόνων σε σύγκριση με θεραπευτική αγωγή που αρχίζει σε μεγαλύτερες ηλικίες. Η πρώιμη αυτή περίοδος θεωρείται η πιο εύκαιρη και η πιο κρίσιμη για παρέμβαση, λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου, που επιτρέπει τη βέλτιστη αφομοίωση των ερεθισμάτων που δέχεται το παιδί. Η πρόγνωση του παιδιού με γλωσσική καθυστέρηση διαφέρει από περιστατικό σε περιστατικό.
Στη χώρα μας ο Σύλλογος Εγγεγραμμένων Λογοπαθολόγων Κύπρου (ΣΥ.Ε.Λ.) είναι ο επίσημος φορέας ο οποίος εκπροσωπεί τους λογοπαθολόγους της Κύπρου και απαριθμεί γύρω στα 630 ενεργά μέλη. Περισσότερες πληροφορίες για το επάγγελμα και για τις δράσεις του ΣΥ.Ε.Λ. μπορείτε να αποτεθείτε στην ιστοσελίδα www.speech therapy. org. cy.
*Η Κάκια Πετεινού είναι Καθηγήτρια και Πρόεδρος του Τμήματος Επιστημών Αποκατάστασης της Σχολής Επιστημών Υγείας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Είναι επίσης συντονίστρια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Αναπτυξιακές Διαταραχές Επικοινωνίας» στο ΤΕΠΑΚ. Κατέχει πτυχίο Bachelor (CUM LAUDE) και Master (M.Ed) στη Λογοθεραπεία/ Λογοπαθολογία από το University of Georgia των ΗΠΑ όπως επίσης και Διδακτορικό (PhD) στις Επιστήμες Λόγου και Ακοής από το City University of New York Graduate Center των ΗΠΑ με ειδίκευση στην αναπτυξιακή ψυχογλωσσολογία. Έχει μεταδιδιακτορική ειδικότητα σε θέματα παιδιατρικής λογοθεραπευτικής αποκατάστασης την οποία απέκτησε από στο Albert Einstein College of Medicine, ΗΠΑ. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη γλωσσική ανάπτυξη παιδιών με αργή εξέλιξη ομιλίας και τη σχέση αυτής με χρόνια γλωσσική καθυστέρηση (αναπτυξιακή γλωσσική διαταραχή, παιδική λεκτική απραξία, φωνολογική διαταραχή, διαταραχές φάσμα αυτισμού). Ασχολείται επίσης με την μελέτη αναπτυξιακών μοτίβων πρώιμης τυπικής και παθολογικής γλωσσικής δεξιότητας και δυσκολίας καθώς επίσης και με την ανάπτυξη εργαλείων γλωσσικής αξιολόγησης παιδιών νηπιακής, προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Από το 2020 είναι πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής στις Διαταραχές στο Φάσμα Αυτισμού (Autism Spectrum Disorders) του Παγκόσμιου Οργανισμού International Association of Communication Disorders IALP. Είναι διευθύντρια του ερευνητικού εργαστηρίου http://theralab.cut.ac.cy/ και εγγεγραμμένο μέλος του Συλλόγου Εγγεγραμμένων Λογοπαθολόγων Κύπρου. (kakia.petinou@cut.ac.cy)
