TOY ΔΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ*
Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται έντονα μια τάση προς παράταση της ηλικίας τεκνοποίησης, τόσο από τις γυναίκες όσο και από τους άντρες. Το φαινόμενο αυτό είναι παγκόσμιο και ανεξάρτητο του τόπου καταγωγής, της φυλής, του επίπεδου μόρφωσης ή της κοινωνικής τάξης. Οι κοινωνικοί λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό ποικίλουν και εξετάζονται από τους αντίστοιχους επιστήμονες. Ο σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να ευαισθητοποιήσει τους σχετικούς ιατρικούς λειτουργούς και το κοινό αναφορικά με τους βιολογικούς κινδύνους για τον οικογενειακό προγραμματισμό που εκπηγάζουν από αυτή την τάση. Επειδή έχει υποτιμηθεί επί μακρόν, ο ρόλος της ηλικίας τεκνοποίησης στους άντρες, είναι ελάχιστα μελετημένος και ακόμα λιγότερο γνωστός στο ευρύτερο κοινό. Ωστόσο, φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο, τόσο στην υγεία του εμβρύου/νεογνού όσο και στην υγεία της μέλλουσας μητέρας.
Επειδή η δημιουργία των σπερματοζωαρίων είναι συνεχής από την εφηβεία και μέχρι το τέλος της ζωής, υπάρχει η γενικότερη αντίληψη ότι οι άντρες δεν «υποφέρουν» ιδιαιτέρως από υπογονιμότητα σε προχωρημένη ηλικία. Εντούτοις, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν πως η αντρική υπογονιμότητα είναι υπεύθυνη για περίπου το 40-50% της γενικότερης υπογονιμότητας. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί η παρουσία ενός φαινομένου που ονομάστηκε ως «κρίση αντρικής υπογονιμότητας» (male infertility crisis) σύμφωνα με το οποίο παρατηρείται μια μείωση κατά περίπου 50% στην ποιότητα και ποσότητα σπέρματος (άρα και στην γονιμότητα) μεταξύ των ετών 1973 - 2011. Η συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων στους αποθηκευτικούς χώρους των όρχεων, μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας, ενώ παράλληλα μειώνεται και η γονιμότητα μέχρι που τελικά εκμηδενίζεται στην ηλικία των 65-66 ετών. Τα στοιχεία αυτά συγκλίνουν στην διαπίστωση ότι η ηλικία του άντρα παίζει σημαντικό ρόλο στη δυνατότητα του να αποκτήσει απογόνους.
Έρευνα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ που έγινε σε δείγμα 40 εκατομμυρίων γεννήσεων, αναφέρει ότι το ρίσκο για πρόωρη γέννηση και για χαμηλό βάρος γέννησης του νεογνού, σε άντρες που γίνονται πατέρες σε ηλικία μεγαλύτερη των 45 ετών, είναι αυξημένο κατά 14%. Εντελώς απρόσμενα, βρέθηκε επίσης αυξημένο ρίσκο για την πρόκληση επιπλοκών εγκυμοσύνης στις συντρόφους τους. Για παράδειγμα, το ρίσκο παρουσιάζεται αυξημένο κατά 14% για την ανάπτυξη διαβήτη στην έγκυο και κατά 28% για την ανάπτυξη προεκλαμψίας (ασθένεια της εγκυμοσύνης, άγνωστης αιτιολογίας, με αυξανόμενη συχνότητα και στην οποία η έγκυος παρουσιάζει υπέρταση και νεφρικές διαταραχές). Μια ανεξάρτητη έρευνα μετα-ανάλυσης η οποία συμπυκνώνει τα αποτελέσματα 81 ανεξάρτητων ερευνών αναφέρει την αύξηση του ρίσκου κατά 25% για ανάπτυξη αυτισμού και κατά 31% για ανάπτυξη σχιζοφρένειας στο παιδί, σε άντρες που έγιναν πατέρες σε ηλικία μεγαλύτερη των 40 ετών. Συμπεραίνουμε έτσι ότι η αύξηση της ηλικίας τεκνοποίησης στους άντρες, αυξάνει το ρίσκο τόσο για την εμφάνιση ασθενειών στο παιδί όσο και για την εμφάνιση επιπλοκών εγκυμοσύνης στις συντρόφους τους. Γιατί όμως να συμβαίνει αυτό; Επί του παρόντος, η επιστημονική κοινότητα δεν γνωρίζει ακόμη με σαφήνεια τους βιολογικούς μηχανισμούς που ευθύνονται. Όμως, εικάζουμε ότι η απάντηση θα βρίσκεται στον τρόπο που παράγονται τα σπερματοζωάρια καθώς επίσης και στον τρόπο ζωής των αντρών.
Η διαρκής σπερματογένεση στην διάρκεια της ζωής, έχει ως αποτέλεσμα την συνεχή συγκέντρωση μεταλλάξεων (αλλαγών στην σειρά των βάσεων) στο DNA των σπερματοζωαρίων με επακόλουθο την αύξηση του ρίσκου για αποτυχημένη κύηση ή για παρουσία ασθενειών στο παιδί. Οι μεταλλάξεις αυτές (de novo – εξ’αρχής) μπορούν να συμβούν τυχαία ή/και ως αποτέλεσμα μιας ανθυγιεινής διαβίωσης, η οποία εξάλλου χαρακτηρίζει την σύγχρονη εποχή (κάπνισμα, εθιστικές ουσίες, άγχος, αλκοόλ, έκθεση σε τοξικούς παράγοντες και κακή διατροφή). Παραδείγματα ασθενειών που οφείλονται σε τέτοιου είδους μεταλλάξεις στα σπερματοζωάρια, έχουν τεκμηριωθεί ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 και αφορούν την αχονδροπλασία, το σύνδρομο Apert, το σύνδρομο Crouzon, το σύνδρομο Pfeiffer, την προγηρία κ.α. Το ρίσκο αυτών των ασθενειών είναι εξαιρετικά μικρό στα παιδιά πατέρων ηλικίας μέχρι 35 ετών, αλλά αυξάνεται εκθετικά μετά την ηλικία των 35-40 ετών. Έτσι, όπως στις γυναίκες αυξάνεται το ρίσκο να αποκτήσουν παιδιά με τρισωμία 21 (σύνδρομο Down) μετά τα 35 έτη ζωής, έτσι και στους άντρες αυξάνεται το ρίσκο να αποκτήσουν παιδιά με άλλες ασθένειες, μετά τα 35-40 έτη ζωής, αν και σε αρκετά μικρότερη συχνότητα.
Πέραν της αύξησης των μεταλλάξεων στα σπερματοζωάρια, η αυξημένη ηλικία των αντρών συσχετίζεται και με αλλαγές στην φυσιολογία και στην γενικότερη υγεία τους. Για παράδειγμα, παρατηρείται μια φυσιολογική πτώση της τεστοστερόνης και γενική αύξηση του σωματικού βάρους και του δείκτη μάζας σώματος μετά τα 30-35 έτη ζωής περίπου. Η τεστοστερόνη έχει ποικίλες δράσεις στον οργανισμό. Μια από τις δράσεις αυτές είναι η ρύθμιση της σπερματογένεσης. Με την πτώση των επιπέδων τεστοστερόνης παρατηρείται και μείωση στον αριθμό και την ποιότητα των σπερματοζωαρίων. Τα χαρακτηριστικά αυτά επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος και την ικανότητα για γονιμοποίηση.
Επιπλέον των μειωμένων επιπέδων της τεστοστερόνης, η προχωρημένη ηλικία των αντρών έχει ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση της γενικότερης υγείας τους, όπως για παράδειγμα με την εμφάνιση μεταβολικών επιπλοκών (π.χ. υπερλιπιδαιμία, παχυσαρκία, υπέρταση και διαβήτης) ή χρόνιων ασθενειών (π.χ. καρκίνος, κατάθλιψη και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια). Η επιβαρυμένη υγεία των αντρών, αν και απρόσμενα όπως αναφέρθηκε ήδη, φαίνεται να αυξάνει το ρίσκο επιπλοκών στην διάρκεια της εγκυμοσύνης. Έτσι, βρέθηκε ότι σε γυναίκες των οποίων οι σύντροφοι έχουν τουλάχιστον δύο από τις προαναφερθείσες μεταβολικές διαταραχές ή χρόνιες ασθένειες, το ρίσκο ανάπτυξης προεκλαμψίας αυξάνεται κατά 19% σε σχέση με γυναίκες των οποίων οι σύντροφοι δεν παρουσιάζουν διαταραχές. Ομοίως, το ρίσκο ανάπτυξης σοβαρής μορφής μητρικής νοσηρότητας στην διάρκεια της εγκυμοσύνης (π.χ. λόγω πνευμονικού οιδήματος) αυξάνεται κατά 9%. Τα απρόσμενα αυτά ευρήματα μας δείχνουν ότι η επιβαρυμένη υγεία στον άντρα ενέχει ρίσκο όχι μόνο για το έμβρυο, αλλά και για την έγκυο σύντροφο. Παράλληλα, η επιβαρυμένη κατάσταση υγείας, συχνά έχει ως αποτέλεσμα την λήψη φαρμακευτικών σκευασμάτων. Σε πρόσφατη έρευνα που έγινε σε μεγάλο δείγμα πληθυσμού στην Νορβηγία, βρέθηκε ότι η χρήση ορισμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων μέχρι και τρεις μήνες πριν από την σύλληψη, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του ρίσκου κατά 40% για ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης ενώ επιπλέον εγείρονται υποψίες ότι ίσως αυξάνεται και το ρίσκο για νεογνική θνησιμότητα.
Πέραν των φυσιολογικών και ιατρικών μεταβολών που συμβαίνουν στους άντρες, ορισμένες συνήθειες που αποκτώνται στη διάρκεια της ζωής, φαίνεται να παίζουν επίσης ρόλο. Για παράδειγμα, το κάπνισμα εκ μέρους του πατέρα συσχετίζεται με μέτρια αύξηση (22%) στο ρίσκο ενδομήτριας καθυστέρησης της ανάπτυξης, με αύξηση κατά 51% στην δημιουργία λαγόχειλου, κατά 12% στην ανάπτυξη καρκίνων του εγκεφάλου και λευχαιμίας καθώς επίσης κατά 75% για ανάπτυξη καρδιακών ανωμαλιών. Έτσι, αν και η επίδραση του καπνίσματος μπορεί να αποδοθεί στο παθητικό κάπνισμα εκ μέρους της μητέρας, εν τούτοις η παρουσία και μόνο του καπνού είναι επιβαρυντικός παράγοντας.
Εν κατακλείδι, τα στοιχεία που έχουν παρουσιαστεί, συνηγορούν στο ότι το νέο ζευγάρι θα πρέπει να φροντίσει να ενημερωθεί από νωρίς και να είναι γενικά ευαισθητοποιημένο για τις πιθανές δυσκολίες στη σύλληψη και τυχόν επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν στην πορεία, ώστε να λάβει τις κατάλληλες αποφάσεις σχετικά με τον οικογενειακό του προγραμματισμό. Αν οι κοινωνικές συνθήκες επιβάλλουν μια καθυστέρηση στην ηλικία τεκνοποίησης, θα είναι καλό για τους υποψήφιους πατέρες να προσέχουν τουλάχιστον την γενικότερη υγεία τους ώστε να περιορίσουν κατά το δυνατόν την δράση επιβαρυντικών παραγόντων. Είναι απαραίτητο να αναφερθεί επίσης ότι όπως οι άντρες καθυστερούν την ηλικία πρώτης τεκνοποίησης, το ίδιο συμβαίνει και στις γυναίκες και μάλιστα σε εντονότερο βαθμό. Έτσι, είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η πιθανότητα γονικού θανάτου (είτε του πατέρα, είτε της μητέρας) από οποιαδήποτε αιτία, πριν την ενηλικίωση του παιδιού, αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας.
*Μετα-διδάκτορας ερευνητής Μοριακής Βιολογίας/Γενετικής
Κέντρο Αριστείας για Βιοτράπεζα και Βιοϊατρική Έρευνα - Πανεπιστήμιο Κύπρου
