ΤΟΥ ΠΕΤΡΙΔΗ ΜΙΧΑΗΛ*
Πέρασαν περίπου 9 μήνες με τον ιό SARS-CoV-2 να έχει εισβάλει δυναμικά στη ζωή όλων και να μονοπωλεί το ενδιαφέρον σε όλες τις συζητήσεις. Δοκιμάστηκαν διάφορες στρατηγικές με ποικίλα αποτελέσματα σε διαφορετικές χώρες – με κάποιες να έχουν χαρακτηριστεί ως ανάλγητες, λόγω της προτεραιότητας που έδωσαν στη διατήρηση των οικονομικών δραστηριοτήτων των χωρών τους, παρά στην πιο ευρεία προστασία των πολιτών τους.
Όλους αυτούς τους μήνες, που κυριολεκτικά χιλιάδες επιστήμονες ασχολούνται ερευνητικά με τον
ιό SARS-CoV-2, η ροή της επιστημονικής πληροφορίας συχνά ξεπερνάει τον ρυθμό με τον οποίο μπορεί να απορροφηθεί από τους ίδιους τους επιστήμονες, νέα δεδομένα ανακαλύπτονται καθημερινά – συχνά ανατρέποντας προηγούμενες γνώσεις και «μπερδεύοντας» επιστήμονες και κυρίως το ευρύ κοινό, με μια μερίδα του τελευταίου, δυστυχώς, να έχει επιδοθεί σε «σταυροφορίες» κατά των εμβολίων, κατά της μάσκας, κατά των μέτρων πρόληψης και προστασίας και κατά της επιστήμης γενικότερα, κάνοντας την έξοδο από αυτήν την πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση ακόμη πιο δύσκολη, ακόμη πιο χρονοβόρα και δυστυχώς ακόμη πιο κοστοβόρα (τόσο οικονομικά, όσο και σε ανθρώπινες ζωές – που είναι το μείζον).
Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Φαρμακοποιών (F.I.P.) εξέδωσε στις 14/07/20 την τελευταία, επικαιροποιημένη «Οδηγία COVID-19», μέσα στην οποία υπάρχει ειδική ενότητα με
«Συχνές Ερωτήσεις», για να βάλει κάποια πράγματα στη θέση τους. Ας δούμε μερικές από αυτές τις συχνές ερωτήσεις, που μας απασχόλησαν το τελευταίο διάστημα.
Η χρήση ιατρικής μάσκας είναι ένα από τα μέτρα πρόληψης για τον περιορισμό της διάδοσης αναπνευστικών παθήσεων, συμπεριλαμβανομένης της νόσου COVID-19, σε προσβεβλημένες περιοχές. Ωστόσο, από μόνη της η χρήση της μάσκας είναι ανεπαρκής και δεν παρέχει επαρκές επίπεδο προστασίας. Πρέπει να υιοθετηθούν και άλλα σχετικά μέτρα, όπως η επαρκής υγιεινή χεριών, η κοινωνική αποστασίωση (νεολογισμός του Καθηγητή Γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτη) και η απολύμανση των επιφανειών.
Προς το παρόν, αυτό δεν είναι γνωστό. Ωστόσο, όπως ισχύει και στα υπόλοιπα λοιμώδη νοσήματα, πιστεύεται ότι μεγαλύτερα ιικά φορτία σχετίζονται με πιο σοβαρά συμπτώματα και χειρότερα αποτελέσματα.
Προς το παρόν, έχουν προσδιοριστεί οι επιπλοκές που σχετίζονται με τη νόσο αλλά οι μακροχρόνιες επιπλοκές παραμένουν άγνωστες. Επιπλοκές που σχετίζονται με σοβαρή προσβολή από τη νόσο περιλαμβάνουν τα εξής: σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), αρρυθμίες, οξύ καρδιακό τραυματισμό, σοκ, πνευμονική εμβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο και σύνδρομο Guillain-Barre. Ο Π.Ο.Υ. αναφέρει ότι ο χρόνος ανάκαμψης είναι περίπου 2 εβδομάδες για ήπιες μολύνσεις και 3-6 εβδομάδες για σοβαρές μολύνσεις.
Προς το παρόν, οι πληροφορίες σχετικά με τους παιδιατρικούς ασθενείς και τη νόσο COVID-19 είναι περιορισμένες. Τα παιδιά φαίνεται πως δεν έχουν τον υψηλότερο κίνδυνο για εκδήλωση της νόσου, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι έχουν τον χαμηλότερο κίνδυνο. Τα συμπτώματα της νόσου στα παιδιά τείνουν να είναι πιο ήπια, σε σύγκριση με τους ενήλικες, έτσι τα περιστατικά μπορεί να είναι υποδιαγνωσμένα. Όπως και με τους ενήλικες, είναι εξίσου σημαντικά για τα παιδιά η κοινωνική αποστασίωση και η κατάλληλη υγιεινή, για την πρόληψη της διασποράς του ιού. Επίσης, είναι σημαντικό να περιοριστεί ο χρόνος επαφής των παιδιών με άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλότερου κινδύνου, όπως οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους.
Όχι. Τα εμβόλια κατά της πνευμονίας, όπως το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου (PV) και το εμβόλιο του αιμόφιλου ινφλουέντζας τύπου Β (Hib), δεν παρέχουν προστασία έναντι της νόσου COVID-19. Ο ιός είναι τόσο νέος και διαφορετικός που χρειάζεται το «δικό του» εμβόλιο. Οι ερευνητές προσπαθούν να αναπτύξουν τέτοια εμβόλια και ο Π.Ο.Υ. υποστηρίζει τις προσπάθειές τους. Παρ’ όλο που τα δυο προαναφερθέντα εμβόλια δεν είναι αποτελεσματικά έναντι της νόσου COVID-19, ο εμβολιασμός έναντι των αναπνευστικών νοσημάτων συστήνεται ισχυρά.
Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι όταν ένας ασθενής ανακάμψει από τον ιό SARS-CoV-2, αναπτύσσει αντισώματα IgG (ή αλλιώς ανοσοσφαιρίνες G) που παρέχουν μακροπρόθεσμη ανοσία γι’ αυτόν τον ασθενή. Νέες μελέτες προτείνουν ότι η θεραπεία με ενδοφλέβια ανοσοσφαιρίνη (IVIg) από ασθενή που έχει ανακάμψει, μπορεί να ενισχύσει την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος των ασθενών που μόλις νόσησαν. Η συνδυαστική θεραπεία με ενδοφλέβια ανοσοσφαιρίνη (IVIg) και αντιικά φάρμακα μπορεί να είναι η κατάλληλη «θεραπεία», μέχρι να είναι διαθέσιμες άλλες θεραπευτικές επιλογές, όπως τα εμβόλια. Η θεραπεία με ενδοφλέβια ανοσοσφαιρίνη (IVIg) πιστεύεται ότι είναι πιο αποτελεσματική για τον λήπτη, αν η εξαγωγή των αντισωμάτων γίνει από ασθενή που ανέκαμψε στην ίδια πόλη ή σε παρακείμενη περιοχή (σε σύγκριση με τον λήπτη), κάτι που πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν όταν αξιολογείται η εφαρμογή αυτής της θεραπείας (για περισσότερες πληροφορίες: www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32218340).
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οποιαδήποτε από αυτές τις στρατηγικές θα «υπερφορτίσει» την ανοσία. Ενώ αληθεύει ότι η φυσιολογία του ανθρώπου απαιτεί βιταμίνες και ιχνοστοιχεία για να λειτουργήσει ο άνθρωπος φυσιολογικά (όπως βιταμίνη Α, C και ψευδάργυρο), οι υψηλότερες δόσεις δεν έχουν δείξει ότι ο οργανισμός λειτουργεί καλύτερα.
Σύμφωνα με την Ιατρική Σχολή του Harvard, η απώλεια της όσφρησης και της γεύσης μπορεί να είναι νευρολογικά συμπτώματα που προκαλούνται από της επιδράσεις της νόσου COVID-19 στη λειτουργία του εγκεφάλου. Παρ’ όλο που αυτά τα συμπτώματα δεν είναι τα πιο κοινά, μπορεί να βοηθήσουν στην αναγνώριση και διάγνωση των ασθενών με κορωνοϊό (για περισσότερες πληροφορίες: www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/covid-19-basics).
Είναι σίγουρο ότι ο ιός θα μεταλλαχθεί. Βασισμένοι στην εμπειρία από τον ιό της Γρίπης, κάποιες μεταλλάξεις (genetic shifts) είναι λιγότερο ανησυχητικές σε σχέση με άλλες (genetic drifts), αλλά όλες οι μεταλλάξεις πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν στην πρόβλεψη του μέλλοντος του ιού SARS-CoV-2. Προς το παρόν, είναι αβέβαιο πώς οι μεταλλάξεις θα επιδράσουν στη μολυσματικότητα αυτού του ιού. Υπάρχει η ελπίδα ότι η ανάπτυξη των εμβολίων θα παρέχει προστασία έναντι των τωρινών αλλά και των μελλοντικών στελεχών του ιού*.
*: Προσθέτω ένα δικό μου διευκρινιστικό σχόλιο εδώ, λόγω των σημαντικών, νέων δεδομένων που προέκυψαν μετά τη δημοσίευση της οδηγίας της F.I.P. Οι τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι μέχρι τώρα οι μεταλλάξεις του ιού SARS-CoV-2 συμβαίνουν αργά, είναι λίγες, είναι τυχαίες και δεν έχουν προκαλέσει δομικές αλλαγές στον ιό, που να επιφέρουν δηλαδή χαρακτηριστικές διαφορές στη σταθερότητα, τη μολυσματικότητα και τη μεταδοτικότητα του ιού. Ως εκ τούτου, οι επιστήμονες είναι συγκρατημένα αισιόδοξοι - με κάθε επιφύλαξη για κάποια σημαντική μετάλλαξη του ιού στο μέλλον - ότι τα εμβόλια που αναπτύσσονται θα είναι αποτελεσματικά για το σύνολο του πληθυσμού. Παρατίθεται μία πρόσφατη πηγή για περισσότερες πληροφορίες (“A SARS-CoV-2 vaccine candidate would likely match all currently circulating variants”, https://doi.org/10.1073/pnas.2008281117, δημοσιεύθηκε στις 31/08/2020).
Επιπλέον, υπάρχουν ελπιδοφόρες ερευνητικές προσπάθειες για ανάπτυξη εμβολίων εντελώς διαφορετικής φιλοσοφίας (mRΝA εμβόλια), των οποίων η αποτελεσματικότητα φαίνεται ότι δεν επηρεάζεται από τις μεταλλάξεις του ιού.
Ένα μεγάλο μέρος της ψυχολογικής δυσφορίας μπορεί να σχετίζεται με τον φόβο και την έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τη νόσο και πώς να προστατέψει κανείς τον εαυτό του και την οικογένειά του από ενδεχόμενη μόλυνση. Οι φαρμακοποιοί και το προσωπικό του φαρμακείου μπορούν να παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη καθησυχάζοντας και ενημερώνοντας τους ασθενείς τους στην κοινότητα. Είναι επίσης βασικό, οι φαρμακοποιοί – που ανήκουν στην κατηγορία των πιο «ορατών» επαγγελματιών υγείας – να επιδεικνύουν τη βέλτιστη συμπεριφορά, λειτουργώντας ως «πρότυπα συμπεριφοράς», ώστε οι ασθενείς και το κοινό να βλέπουν πώς να φοράνε κατάλληλα τις μάσκες, πώς να πλένουν σωστά τα χέρια ή πώς να χρησιμοποιούν σωστά τα αντισηπτικά χεριών, καθώς και πώς να διατηρούν τις απαραίτητες αποστάσεις από τους υπόλοιπους. Η επίδραση της ποιότητας και του ενημερωμένου προτύπου δεν μπορούν να υποτιμηθούν σε καιρούς αβεβαιότητας.
* Πρόγραμμα Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
