Πανδημία COVID-19, τα παιδιά, ίσως τα μεγαλύτερα θύματά της: Οι επιπτώσεις της πανδημίας στα παιδιά και στους έφηβους

ΤΟΥ ΚΑΘ. ΛΟΪΖΟΥ Γ. ΛΟΪΖΟΥ

Η παγκόσμια κρίση λόγω της πανδημίας COVID-19 έχει διαταράξει όλες τις πτυχές της ζωής μας. Η υγειονομική κρίση ανέδειξε και επιδείνωσε περαιτέρω τα διάχυτα διαρθρωτικά προβλήματα σε πολλές χώρες, που διαχρονικά μαστίζουν την κοινωνία, την οικονομία και τα συστήματα υγείας.

Οι επιπτώσεις επηρέασαν και επηρεάζουν, με τρόπο πρωτόγνωρο και συχνά καταστροφικό, την καθημερινή ζωή σε πρακτικά όλες τις ηλικιακές ομάδες και κοινωνικοοικονομικά επίπεδα.Για τις ευάλωτες ομάδες ανθρώπων οι νέες προκλήσεις είναι μεγαλύτερες, συχνά αβάσταχτες.

Στην παιδική και εφηβική ηλικία, που είναι βασικά η ηλικιακή ομάδα των 0-19 ετών, οι επιδράσεις της πανδημίας έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στη σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία. Το εύρος όλων των επιπτώσεων στα παιδιά δεν έχει ακόμη πλήρως εκτιμηθεί και κατανοηθεί επαρκώς.

Θα περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να γίνουν γνωστές οι πλήρεις επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 στα παιδιά. Η ανάρρωσή τους θα μπορούσε να διαρκέσει ακόμη περισσότερο — αν βέβαια θα αναρρώσουν καθόλου.

Στην παιδική ηλικία, η κρίση δημιούργησε τουλάχιστον δύο είδη κινδύνων: α) γενικού τύπου προβλήματα (οριζόντια), που επηρεάζουν όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από την κατάσταση της ψυχικής ή σωματικής τους υγείας και β) ειδικούς κινδύνους για παιδιά με χρόνια νοσήματα, δηλαδή αυτά των ευάλωτων ομάδων.

Θα επικεντρωθώ σε ανασκόπηση με εισηγήσεις για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών, κοινωνικών και εκπαιδευτικών επιπτώσεων της πανδημίας στα παιδιά. Δεν θα παρουσιάσω λεπτομερή ανάλυση των σωματικών επιπτώσεων του κορονοϊού στην υγεία τους.

Ο κίνδυνος μέτριας έως σοβαρής ασθένειας λόγω Covid 19 είναι εξαιρετικά χαμηλός στα παιδιά. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι μπορούν να μολυνθούν από τον Covid 19 και μπορούν να τον μεταδώσουν. Οι θάνατοι σε παιδιά λόγω κορονοϊού είναι σπανιότατοι. Ωστόσο, επιπλοκές όπως το MIS-C (πολυσυστηματικό φλεγμονώδες σύνδρομο παιδιών) δείχνουν ότι απαιτείται συνεχής εγρήγορση στην παιδική ηλικία.

Τα παιδιά, ίσως τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημίας

Παρά το γεγονός ότι η θνησιμότητα και η σωματική νοσηρότητα της πανδημίας έπληξαν κυρίως τους ενήλικες, εντούτοις τα παιδιά κινδυνεύουν να είναι τα μεγαλύτερα θύματά της.

Οι ζωές των παιδιών αλλάζουν με ριζικό τρόπο, οι συνέπιες στην ευάλωτη παιδική ηλικία είναι μακροχρόνιες και κάποτε ίσως τα μέτρα αντιμετώπισης μπορεί αθέλητα να κάνουν πιο πολύ κακό παρά καλό.

Τα παιδιά ευπαθών ομάδων, εξαιτίας κοινωνικοοικονομικών περιστάσεων ή ασθενειών, απειλούνται ακόμη περισσότερο.

Ανασκόπηση των γενικών επιπτώσεων της πανδημίας σε παιδιά και έφηβους

Η πανδημία προκαλεί στα παιδιά και στους έφηβους, σε ψυχοκοινωνικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, μεταξύ άλλων:

1)      Παρακωλύει την πρόσβαση στις υπηρεσίες σωματικής και ψυχικής υγείας δημιουργώντας ανισότητες στην υγειονομική περίθαλψη.

2)      Παραμέληση της σωματικής και ψυχικής τους υγείας.

3)      Βλάπτει τη λειτουργικότητα της οικογένειας, αυξάνει το άγχος και την ανασφάλεια στο οικογενειακό περιβάλλον.

4)      Στέρηση δικαιωμάτων.

5)      Αυξανόμενα επίπεδα κακοποίησης.

6)      Βαριές ζημιές στην εκπαίδευσή τους.

7)      Απώλεια εμπειριών παιδικής ηλικίας.

8)      Σχολική αποχή, λόγω κλεισίματος σχολείων

9)      Δυσκολίες και ανεπάρκειες εικονικού σχολείου.

10)  Απομόνωση και μοναξιά.

11)  Αισθήματα ανασφάλειας και φόβων με αποδιοργάνωση της σταθερής τους ρουτίνας.

12)  Προβλήματα ψυχικής υγείας: α) νεοεμφανιζόμενα ή β) επιδεινωνόμενα σε προϋπάρχον υπόστρωμα.

13)  Διατροφικές διαταραχές, παχυσαρκία, υπερβαρία.

14)  Διαταραχές ύπνου

15)  Αύξηση των περιπτώσεων νέων διαγνώσεων ζαχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

16)  Καθυστερήσεις ή στέρηση εμβολιασμών.

Ανασκόπηση επιπτώσεων σε ειδικές ομάδες ευπαθών παιδιών, παιδιά ή έφηβοι με καρκίνο:

Ως ειδικός για την καταπολέμηση του καρκίνου, ανησυχώ για τις συνέπειες της πανδημίας για την έγκαιρη διάγνωση καρκίνων, την ορθή διαγνωστική διερεύνηση και την παροχή κατάλληλων θεραπειών. Και αυτά, παρά το ότι παιδιά με καρκίνο που μολύνονται δεν κινδυνεύουν ιδιαίτερα. 

Οι καταστροφικές επιπτώσεις στην ψυχολογία απειλούν την ίαση των καρκινοπαθών. Τα παιδιά και οι έφηβοι με καρκίνο βιώνουν ανησυχητικά υψηλή ψυχολογική καταπόνηση. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι τουλάχιστον 50% βιώνει ακραία απομόνωση και μοναξιά στην πανδημία.

Σε καρκινοπαθή παιδιά, έφηβους και νέους ενήλικες, η πανδημία προκάλεσε μείωση της ποιότητας ζωής, εξασθένηση της φροντίδας για τον καρκίνο με κίνδυνο μείωσης της αποτελεσματικότητας των θεραπειών.

Τα μέτρα αντιμετώπισης, ειδικά για τα παιδιά ή έφηβους με καρκίνο και λευχαιμία, θα μπορούσαν μεταξύ άλλων να περιλάβουν:

1. Παροχή ενισχυμένων και προσαρμοσμένων παρεμβάσεων για την καταπολέμηση της ψυχολογικής καταπόνησης των παιδιών και εφήβων με καρκίνο, που είναι άκρως απαραίτητη.
2. Έρευνες, που απαιτούνται για την ανάπτυξη παρεμβάσεων για καταπολέμηση της μοναξιάς, ιδιαίτερα για ασθενείς υψηλού κινδύνου, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη βελτίωση της πρόγνωσης, της υγείας και της ποιότητας ζωής τους.
3. Οι αντικαρκινικές οργανώσεις και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην υποστήριξη ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους με καρκίνο για να βελτιστοποιήσουν τα αποτελέσματα των αντικαρκινικών θεραπειών και την ποιότητα ζωής τους.

Ανασκόπηση επιπτώσεων σε παιδιά με διαφόρων ειδών χρόνιες αναπηρίες (είτε λόγω χρόνιων παθήσεων είτε λόγω άλλων μειονεξιών):

1. Αυξημένα ποσοστά των παιδιών αυτών, που βιώνουν κοινωνική απομόνωση.
2. Αυξημένα επίπεδα στρες τόσο στα ίδια όσο και στην οικογένειά τους.
3. Αύξηση της επιθετικότητας και κόπωση.
4. Στέρηση της ισότιμης πρόσβασης στην εκπαίδευση
5. Άρνηση παροχής διαφοροποιημένης διδασκαλίας ή αξιολόγησης σε κάποιες περιπτώσεις παιδιών
6. Ανεπαρκής παροχή στήριξης ή και εύλογων προσαρμογών.
7. Δυσμενής διάκριση σε σχέση με διαδικασίες (απαίτηση συμπλήρωσης συγκεκριμένων εντύπων μόνο από παιδιά με αναπηρία, υποχρέωση διενέργειας ορισμένων τεστ, που επιβλήθηκε προσωρινά μόνο σε παιδιά με αναπηρία).

Η αντιμετώπιση του τεράστιου προβλήματος των επιπτώσεων της πανδημίας Covid-19 σε παιδιά και έφηβους, γενικά και ειδικά στις ευπαθείς ομάδες παιδιών

Η αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων σε παιδιά και έφηβους επικεντρώνεται σε δύο άξονες, που περιλαμβάνουν γενικά μέτρα για όλα τα παιδιά και ειδικά μέτρα για τις ευάλωτες ομάδες παιδιών. Σίγουρα η ανάλυση, που σας παρουσιάζω, δεν μπορεί να είναι εξαντλητική, όχι μόνο λόγω της πολυπλοκότητας του ζητήματος αλλά παράλληλα διότι είναι μια συνεχώς μεταβαλλόμενη πανδημική κατάσταση. 

Ο ρόλος των γονέων, που είναι καθοριστικός για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του ζητήματος, πρέπει να μας απασχολεί. Δυστυχώς, οι γονείς, λόγω των επαγγελματικών προκλήσεων και των ψυχολογικών επιπτώσεων που βιώνουν  αδυνατούν να βοηθούν επαρκώς τα παιδιά τους.

Τι μπορούμε να κάνουμε για την προστασία των παιδιών από τις επιπτώσεις του κορονοϊού;

1. Απαιτείται επειγόντως παγκόσμιος συντονισμός, με συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων, εθνικά και διεθνώς, για αντιμετώπιση των μακροχρόνιων και απρόβλεπτων επιπτώσεων της κρίσης στα παιδιά.
2. Χρειάζεται ενεργός εμπλοκή και συνεχής συντονισμός με συνεργασία των κρατικών υπηρεσιών και των εθελοντικών ή φιλανθρωπικών μη κυβερνητικών οργανώσεων, των οποίων ο ρόλος είναι καθοριστικός.
3. Είναι άκρως απαραίτητη, μια ισορροπία μεταξύ των μέτρων για τον περιορισμό του COVID-19 και την υποστήριξη της σωματικής και ψυχικής υγείας των παιδιών.
4. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για τις βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.
5. Παρά την ανθεκτικότητα των παιδιών σε διαφόρων ειδών προβλήματα, εντούτοις, απαιτούνται η συστημική τους υποστήριξη και επενδύσεις για την κατανόηση και αντιμετώπιση των πολυδιάστατων μακροχρόνιων επιπλοκών της κρίσης.
6. Ανάπτυξη προληπτικών πολιτικών.
7. Καταπολέμηση των μύθων, της παραπληροφόρησης και των προκαταλήψεων. 
8. Διαφώτιση, συνεχής ενημέρωση και εκπαίδευση για τις επιστημονικά τεκμηριωμένες διαστάσεις της πανδημίας και για τις επιπτώσεις της στις ευπαθείς ομάδες.
9. Εξάλειψη δυσμενών διακρίσεων, αποκλεισμών, ανισοτήτων στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στην εκπαίδευση και στην παροχή κοινωνικο-οικονομικής μέριμνας.
10. Εμπλουτισμό της κοινωνίας με καλλιέργεια της αλληλεγγύης, της ενσυναίσθησης και της  διαφορετικότητας.

Συμπεράσματα

Οι διαταραχές στην κοινωνία, όπως η τεραστίων διαστάσεων πανδημία του Covid-19, έχουν σοβαρό αντίκτυπο στα παιδιά, στην ασφάλεια, στην ευημερία και στο μέλλον τους. Θα  περάσουν αρκετά χρόνια, έως ότου αντιληφθούμε πλήρως όλες τις επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 στα παιδιά.

Ο χρόνος, που θα χρειαστεί για να ανακάμψουν από τις συνέπιες της πανδημίας είναι άγνωστος, εάν βέβαια οι ζημιές που υπέστησαν είναι αναστρέψιμες. Μόνο με τη συνεργασία μπορούμε, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, να κρατήσουμε τα παιδιά μας ασφαλή, υγιή σωματικά και ψυχικά, και να τους παρέχουμε την εκπαίδευση που δικαιούνται.

Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, συνεχής εγρήγορση και φροντίδα με λήψη δυναμικών και αναπροσαρμοζόμενων μέτρων για ευπαθή παιδιά, αυτά που έχουν σωματικές ή ψυχικές μειονεξίες ή χρόνιες παθήσεις, αυτά που υποφέρουν από φτώχεια, αποκλεισμό ή βία και γενικά όλων εκείνων που καταπονήθηκαν από την ανθρωπιστική και υγειονομική πανδημία του Covid-19.

*Κλινικός Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
τ. Διευθυντής Παιδογκολογικής – Παιδοαιματολογικής Κλινικής

Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία