Alzheimer και το Τσάι του Βουνού (Σιδερίτης): Έρευνες με ενθαρρυντικά αποτελέσματα

ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΜΙΧΑΛΗ ΠΛΙΟΥΚΑ*

Η νόσος του Αlzheimer αποτελεί την πλέον κοινή μορφή άνοιας. Σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά στοιχεία, υπολογίζεται ότι παγκόσμια ποσοστό περίπου 5% των ατόμων πάνω από την ηλικία των 65 ετών και 20% πάνω άνω των 80 ετών επηρεάζεται από τη νόσο.

Δεδομένου ότι οι μηχανισμοί που εμπλέκονται στη παθογένεια της νόσου δεν έχουν μέχρι στιγμής διευκρινιστεί πλήρως, δεν υπάρχει ριζική και αποτελεσματική θεραπεία. Τα φαρμακευτικά προϊόντα που έχουν λάβει έγκριση, έχουν μόνο βραχυπρόθεσμα οφέλη ή αποτελούν συμπτωματικές θεραπευτικές προσεγγίσεις. Αυτό που προκύπτει είναι ότι η  νόσος Alzheimer σχετίζεται με την εμφάνιση δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του β αμυλοειδούς και της τ (tau) πρωτεΐνης, που προκαλούν εκφύλιση των νευρώνων του εγκεφάλου. Ενδεχομένως, φαρμακευτικά φυτά που διαθέτουν νευροπροστατευτικές ιδιότητες να μπορούσαν να αποτελέσουν σύμμαχο της επιστημονικής κοινότητας στις έρευνες κατά της νόσου.

Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα επιδεικνύει ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον για το φυτό Sideritis scardica, όσον αφορά  την πιθανή χρήση του για την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer. Το φυτό είναι γνωστό και ως Σιδερίτης ή Ελληνικό Τσάι του Βουνού (Greek Mountain Tea), είναι πολυετές και ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lamiaceae). Οι ξηροί ανθοφόροι βλαστοί του χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ροφήματος, γνωστού για τις ευεργετικές του ιδιότητες. Συλλέγεται κυρίως από αυτοφυή φυτά, με ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει ότι διαθέτει σημαντική βιοδραστικότητα.

Εξαιρετικά ενδιαφέροντα είναι τα αποτελέσματα έρευνας ομάδας επιστημόνων με επικεφαλής τον καθηγητή Jens Pahnke του Πανεπιστημίου του Μαγδεμβούργου. Σύμφωνα με αυτή, εκχύλισμα από το φυτό S.scardica χορηγήθηκε, peros, σε ποντίκια με νόσο Alzheimer. Παρατηρήθηκε μείωση του ρυθμού εναπόθεσης των πλακών του β-αμυλοειδούς, επιβράδυνση της νευρωνικής εκφύλισης, και σημαντικός περιορισμός της βλάβης του εγκεφάλου, στοιχεία που προσδίδουν στο φυτό πιθανή δράση έναντι νευροεκφυλιστικών παθήσεων (Hofrichter et al., 2016). Μείωση κατά 21% των πλακών β-αμυλοειδούς επιβεβαιώνει μελέτη και ενός ακόμη Πανεπιστημίου της Γερμανίας (Χαϊδελβέργη), έπειτα από χρήση εκχυλισμάτων του φυτού, επιτυγχάνοντας και επιβράδυνση της παράλυσης που προκαλούνταν από αυτές (Heiner et al., 2018).

Επιπρόσθετα, όπως εμφανίζεται και σε μελέτη του 2018, έγινε αξιολόγηση της δράσης εκχυλισμάτων του S.scardica με στόχο τις πρωτεΐνες AβPP και τ (tau), που σχετίζονται με την εξέλιξη της πορείας της νόσου. Αποδείχθηκε ότι συγκεκριμένα εκχυλίσματα καθυστερούν την αμυλοειδογένεση, δηλαδή την εναπόθεση πλακών β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, μέσω της παρεμπόδισης της σχάσης της πρωτεΐνης AβPP σε κύτταρα β-αμυλοειδούς -μειώνοντας κατά αυτόν τον τρόπο τον αριθμό τους-.  Ακόμη, τα εκχυλίσματα εμφάνισαν δράση κατά της υπερφωσφορυλίωσης της τ-πρωτεϊνης, η οποία σχετίζεται με τη νευρωνική εκφύλιση (Chalatsa et al., 2018).

Τα αποτελέσματα των μελετών  συνηγορούν στο ότι απαιτείται να πραγματοποιηθεί εκτενής φυτοχημική ανάλυση στο S.scardica, για να διευκρινιστεί το εάν η συγκεκριμένη ιδιότητα του φυτού αποδίδεται σε κάποια μεμονωμένη ουσία ή εάν πρόκειται για κάποια ομάδα ουσιών που δρουν συνεργιστικά. Είναι σαφές ότι υπάρχουν σημαντικά κενά στο πεδίο της έρευνας κατά της νόσου Alzheimer και απουσία αποτελεσμάτων από οργανωμένες κλινικές μελέτες σχετικά με τη χρήση του φυτού για την αντιμετώπισή της. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ενθαρρυντικές ενδείξεις ότι δευτερογενείς μεταβολίτες που περιέχονται στο φυτό, ενδεχομένως να αποτελούν πολλά υποσχόμενες πρόδρομες ουσίες για την ανάπτυξη φαρμακομορίων που θα μπορούσαν να βρουν εφαρμογή στην προληπτική αντιμετώπιση ή και πιθανή θεραπεία της νόσου.

Chalatsa, I., et al., 2018, Beneficial effects of sideritis scardica and cichorium spinosum against amyloidogenic pathway and tau misprocessing in Alzheimer's disease neuronal cell culture models, Journal of Alzheimer's Disease 64 (3),pp. 787-800 

Heiner, F., et al., 2018, Sideritis scardica extracts inhibit aggregation and toxicity of amyloid-βin Caenorhabditis elegans used as a model for Alzheimer's disease, PeerJ 2018(4),e4683

Hofrichter, J., et al., 2016, Sideritis spp. Extracts Enhance Memory and Learning in Alzheimer's β-Amyloidosis Mouse Models and Aged C57Bl/6 Mice, Journal of Alzheimer's Disease 53(3), pp. 967-980

*Λέκτορας Πρόγραμμα Φαρμακευτικής Πανεπιστήμιο Λευκωσίας