ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΕΛΕΝΑΣ ΛΟΪΖΙΔΟΥ*
Η 7η Απριλίου ορίστηκε ως η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας και αποσκοπεί στην ενημέρωση για θέματα υγείας που απασχολούν ολόκληρο τον πλανήτη αλλά και την κάθε χώρα ξεχωριστά, όπως και στην προώθηση ενός υγιέστερου τρόπου ζωής.
Η υγεία αποτελεί για τον κάθε άνθρωπο το πολυτιμότερο αγαθό και συμβάλλει στην προσωπική ευεξία και κατ’ επέκταση στην οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική σταθερότητα του ατόμου. Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, η προσφορά υπηρεσιών υγείας είναι υψίστης σημασίας. Οι επαγγελματίες υγείας όπως ιατροί, νοσηλευτές και φροντιστές εκτελούν λειτούργημα και απαραίτητη είναι η συναίσθηση ευθύνης και χρέους όπως και η αφοσίωσή τους απέναντι στους ασθενείς. Επαρκώς στελεχωμένα νοσοκομεία και εκσυγχρονισμένος εξοπλισμός κρίνονται αναγκαία για την ομαλή λειτουργία του κάθε νοσοκομείου και άλλων υπηρεσιών υγείας.
Εξίσου τεράστια σημασία έχει και η ιατρική έρευνα η οποία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Η έρευνα, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, παραμένει το έναυσμα που σηματοδοτεί την ανακάλυψη νέων ιατρικών μεθόδων για την αποτελεσματικότερη θεραπεία ή ακόμα και την πρόληψη ασθενειών. Παραδείγματα τέτοιων ανακαλύψεων αποτελούν η τεχνητή καρδιακή βαλβίδα, η αγγειοπλαστική στεφανιαίων αγγείων (μπαλονάκι) αλλά και η πληθώρα φαρμακευτικών θεραπειών για πολύπλοκες ασθένειες όπως ο καρκίνος. Για την επίτευξη ανάλογων ευρημάτων, κρίνεται πάντοτε αναγκαία η συνεργασία ιατρών και ερευνητών-επιστημόνων, ώστε μέσω της τεχνογνωσίας και εμπειρίας του καθενός να εξασφαλίζεται η προστασία των ασθενών και να βελτιώνεται η ποιότητα της υγείας τους. Η σύμπτυξη των δύο οντοτήτων απέφερε και συνεχίζει να επιφέρει καινοτόμες μεθόδους και να ανακαλύπτει παράγοντες κινδύνου διαφόρων ασθενειών. Οι κλινικές δοκιμές με σκοπό την εξεύρεση νέων θεραπειών, η συλλογή και ανάλυση δεδομένων και η ανταλλαγή γνώσεων και απόψεων, αποτελούν κάποιους από τους τρόπους καρποφόρας συνεργασίας μεταξύ τους. Οι επιστήμονες κατ’ επέκταση, δράττονται της ευκαιρίας να μελετήσουν εις βάθος τους περίπλοκους μηχανισμούς μιας ασθένειας που θα τους οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων τρόπων αντιμετώπισής της.
Η Κύπρος διαθέτει εξαιρετικό ιατρικό και ερευνητικό προσωπικό το οποίο έχει πάντοτε ως προτεραιότητα τον άνθρωπο. Αξίζει να σημειωθεί συγχρόνως ότι για την ομαλότερη συνεργασία μεταξύ τους, είναι απαραίτητη σε κάθε χώρα η ύπαρξη ενός Πανεπιστημιακού νοσοκομείου. Τα εν λόγω νοσοκομεία προωθούν την καινοτομία και στοχεύουν στην επιστημονική ανακάλυψη μέσω εξειδικευμένων μεθόδων διδασκαλίας και πρακτικής. Ταυτόχρονα, διαθέτουν εργαστήρια και γραφεία για ερευνητικό προσωπικό, γεγονός το οποίο διευκολύνει την άμεση επαφή τους με το ιατρικό προσωπικό. Συνεπώς, ενισχύεται η δια ζώσης συνεργασία που επιφέρει αποδοτικότερα αποτελέσματα.
Ένας οργανισμός που πλέον θεωρείται πλούτος για τη δημόσια υγεία μιας χώρας η οποία τον διαθέτει, είναι η βιοτράπεζα. Σε μια βιοτράπεζα, αποθηκεύονται βιολογικά δείγματα και κλινικά δεδομένα από τον πληθυσμό της χώρας, τα οποία χρησιμοποιούνται για μη-κερδοσκοπική ιατρική έρευνα με σκοπό τη διάγνωση, την πρόγνωση, τη θεραπεία και ιδανικά την πρόληψη ασθενειών. Η συλλογή μεγάλου όγκου και υψηλής ποιότητας δεδομένων επιτρέπει μετρήσεις ακριβείας και μεγιστοποιεί τα ποσοστά επιτυχίας θεραπευτικών μεθόδων ή μεθόδων πρόληψης.
Στην Κύπρο έχουμε την τύχη να διαθέτουμε από το 2019 το Κέντρο Αριστείας για Βιοτράπεζα και Βιοϊατρική Έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου, biobank.cy. Υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Κωνσταντίνου Δέλτα, το Κέντρο έχει ως στόχο την εξατομικευμένη και προσαρμοσμένη στους Κύπριους πολίτες θεραπεία αλλά και πρόληψη συχνών και σπάνιων ασθενειών. Πάντοτε μετά από την ενημερωμένη συγκατάθεση ενός εθελοντή, το εξειδικευμένο προσωπικό της βιοτράπεζας, συλλέγει και αναλύει ανωνύμως γενετικά, βιοχημικά και κλινικά δεδομένα με σκοπό τον εντοπισμό γενετικών παραλλαγών στο DNA και άλλων παραγόντων που σχετίζονται με διάφορες ασθένειες. Το biobank.cy είναι πλήρως στελεχωμένo από άρτια καταρτισμένο νοσηλευτικό και ερευνητικό προσωπικό με εξειδικεύσεις στη Βιολογία, τη Γενετική, τη Χημεία, τα Μαθηματικά, τη Στατιστική, την Πληροφορική και την Επιδημιολογία. Τα αποτελέσματα από την ιατρική έρευνα της βιοτράπεζας θα επιτρέψουν σε όλους τους ιατρούς δημόσιων και ιδιωτικών νοσηλευτηρίων της Κύπρου να χρησιμοποιούν αποτελεσματικότερες θεραπείες ή μεθόδους πρόληψης για τον κάθε πολίτη ξεχωριστά.
Η βιοτράπεζα έχει συλλέξει ένα σημαντικό αριθμό δειγμάτων από υγιείς Κύπριους πολίτες, αλλά και από πολίτες που πάσχουν από διάφορες παθήσεις όπως νεφροπάθειες, καρδιοπάθειες και οφθαλμοπάθειες. Ταυτόχρονα, το γεγονός ότι η ενίσχυση της λειτουργίας της βιοτράπεζας συνέπεσε με το ξέσπασμα της πανδημίας, οδήγησε στην επιπλέον συλλογή δειγμάτων από πολίτες που νόσησαν με COVID-19 και τα οποία βρίσκονται υπό συνεχή μελέτη με απώτερο στόχο την αντιμετώπιση της μακροχρόνιας COVID (long-COVID).
Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες στατιστικές μεθόδους, η βιοτράπεζα ανέλυσε δείγματα από περίπου 2,000 άτομα του γενικού πληθυσμού. Αυτά αποτελούνταν από 56% γυναίκες και 44% άντρες συμπεριλαμβανομένων παιδιών και εφήβων, με ηλικίες από 18-85 ετών. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από 50% του πληθυσμού δήλωσε οικογενειακό ιστορικό καρκίνου ενώ το 16.8% δήλωσε υπέρταση, το 11.3% παθήσεις των οστών όπως οστεοπόρωση, το 6% διαβήτη τύπου ΙΙ, το 4.4% άσθμα, το 4.4% νεφροπάθειες, το 2.3% κλινικά διαγνωσμένη κατάθλιψη και το 1.7% καρδιοπάθειες.
Μελετώντας εις βάθος τα λιπίδια και την αρτηριακή πίεση του γενικού πληθυσμού της Κύπρου, βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες τόσο στα λιπίδια (ολική χοληστερόλη, LDL χοληστερόλη, HDL χοληστερόλη, τριγλυκερίδια) όπως και στη συστολική και διαστολική πίεση. Συγκεκριμένα, λαμβάνοντας υπόψη τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής, οι γυναίκες βρέθηκαν με υψηλότερα επίπεδα ολικής, LDL και HDL χοληστερόλης αλλά με χαμηλότερα επίπεδα τριγλυκεριδίων. Ταυτόχρονα, οι γυναίκες είχαν γενικότερα πιο χαμηλά επίπεδα αρτηριακής πίεσης σε σχέση με τους άντρες. Η βιοτράπεζα έχει συγχρόνως επιβεβαιώσει ότι η αύξηση τόσο της ηλικίας όσο και του δείκτη μάζας σώματος (BMI), αποτελούν παράγοντες αυξημένου κινδύνου για επίπεδα κακής χοληστερόλης και υπέρτασης. Σε συνδυασμό με τα πιο πάνω ευρήματα, έχει επιπλέον εκπονηθεί γονιδιακή μελέτη 1,000 ατόμων και έχουν ήδη εντοπιστεί γενετικές παραλλαγές των οποίων η συχνότητα είναι είτε πιο σπάνια είτε πιο συχνή στον Κυπριακό πληθυσμό σε σχέση με πληθυσμούς ανά το παγκόσμιο.
Η βιοτράπεζα του Π/Κ λειτουργεί αδιαλείπτως και με ζήλο για έρευνα, εφαρμοσμένη στον Κυπριακό πληθυσμό. Μέσα στους άμεσους ερευνητικούς στόχους της είναι η εκτενής μελέτη του Κυπριακού γονιδιώματος, ώστε να εντοπιστούν οι γενετικές παραλλαγές που χαρακτηρίζουν το DNA του Κύπριου πολίτη και οι οποίες συνδράμουν στην πρόληψη μιας ασθένειας ή στην επιβάρυνση της υγείας του. Πολυτιμότερος σκοπός της είναι η επίτευξη εξατομικευμένων θεραπευτικών μεθόδων και μεθόδων πρόληψης για τη βελτίωση της ποιότητας υγείας του Κύπριου πολίτη. Επενδύουμε στη Βιοτράπεζα, επενδύουμε σε μια πιο υγιή Κύπρο.
*Ερευνήτρια Βιοστατιστικής και Γενετικής Επιδημιολογίας
biobank.cy Κέντρο Αριστείας για τη Βιοτράπεζα και Βιοϊατρική Έρευνα, Πανεπιστήμιο Κύπρου
