Οι αριθμοί δε λένε ψέματα! Πόσο επικίνδυνος είναι ο COVID-19;

ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑ Α. ΖΑΧΑΡΙΟΥ*

Τις τελευταίες εβδομάδες μου δημιουργήθηκε συχνά ένα συναίσθημα παρόμοιο με την τεράστια έκπληξη που είχαν οι επιβάτες του Τιτανικού την 15η Απριλίου 1912. «Ο Τιτανικός βυθιζόταν, η ορχήστρα συνέχισε να παίζει».

Παρακολουθώντας τις συζητήσεις και τις εκφράσεις πολλών συνανθρώπων μας, εγείρεται το εξής ερώτημα: Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν από την κυβέρνηση συνιστούν μια υστερική αντίδραση της κοινωνίας μας; Υπερβάλλουμε με τις αντιδράσεις μας;

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι αν δεν είχαμε διαθέσιμες τις εξετάσεις για διάγνωση της λοίμωξης COVID-19, δεν θα είχαμε καν συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μία λοίμωξη. Αυτή η πληροφορία διαχέεται στον τύπο και σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε συνδυασμό με σκοτεινές θεωρίες συνωμοσίας. Όσοι ισχυρίζονται ότι τα αναγγελθέντα μέτρα είναι υπερβολικά και συνιστούν ένα υστερικό ξέσπασμα της ηγεσίας ή της κοινωνίας, υπενθυμίζουν ότι και την περίοδο 2009-2010, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακήρυξε σε πανδημία τη διάδοση της γρίπης των πτηνών. Το ποσοστό των θανάτων ήταν πολύ χαμηλό, χαμηλότερο ακόμη και από την κοινή γρίπη, η οποία στην Ευρώπη ευθύνεται για την κατάληξη περίπου 40.000 ασθενών κάθε χρόνο. Στην Ευρώπη μέχρι σήμερα υπάρχουν περίπου 4.000 θάνατοι εξαιτίας της ασθένειας COVID-19.

Είμαι ένας απλός χειρουργός, χωρίς ιδιαίτερη εξειδίκευση στην επιδημιολογία αλλά με εμπειρία σε παρόμοιες καταστάσεις ως καθηγητής και διευθυντής πανεπιστημιακών κλινικών στη Γερμανία και Ελβετία. Έχω μάθει να στηρίζομαι στα δεδομένα και τους αριθμούς διότι μου παρέχουν τη δυνατότητα να σκεφτώ ποια είναι τα επόμενα βήματα για να είναι εφικτή η πρόληψη ή η απόκτηση ελέγχου επί δυσμενών καταστάσεων.

Τι φανερώνει η στατιστική ανάλυση των δεδομένων;

-      Ο ΠΟΥ έχει υπολογίσει ότι η θνησιμότητα εξαιτίας της λοίμωξης COVID-19 είναι 3,4%

-      Στην Ιταλία, με πληθυσμό 60 εκατομμυρίων, πεθαίνουν περίπου 2000 άνθρωποι την ημέρα. Στις 18 Μαρτίου 2020 πέθαναν 2475 άνθρωποι, αριθμός που αντιπροσωπεύει αύξηση 20% σε σύγκριση με την γενική θνησιμότητα. Αυτό πέρασε απαρατήρητο από όλους εμάς; Γιατί μένει ασχολίαστο; Πόσο αδαείς μπορεί να είμαστε;

-      Στη Γερμανία, στις 18 Μαρτίου 2020 η θνησιμότητα εξαιτίας του COVID-19 ήταν 0,3% των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, περίπου ισοδύναμο ποσοστό με αυτό των θανάτων από κοινή γρίπη.

-      Την ίδια μέρα στην Ιταλία το ποσοστό θνησιμότητας ήταν 7,7 %, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 25-πλάσιο του αντιστοίχου της Γερμανίας. Παρόλο που δεν υπάρχουν ακόμη επιβεβαιωμένες ενδείξεις, δημιουργούνται ανησυχίες για πιθανή μετάλλαξη του ιού, ενδεχόμενο το οποίο αναμένουμε ότι θα διερευνηθεί.

Για να κατανοήσουμε όμως το πρόβλημα και δυνητικά να βρούμε τι πρέπει να γίνει, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα παρακάτω:

-      Περιπτωσιακή Θνησιμότητα (Case fatality) = το ποσοστό των θανάτων ως προς τα επιβεβαιωμένα κρούσματα

Το ποσοστό αυτό στηρίζεται στον ακριβή αριθμό ασθενών με επιβεβαιωμένη διάγνωση. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τον πραγματικό αριθμό των φορέων καθώς ο αριθμός των μη επιβεβαιωμένων κρουσμάτων είναι άγνωστος. Ως εκ τούτου, το ποσοστό περιπτωσιακής θνησιμότητας είναι μια προκαταρκτική εκτίμηση η οποία είναι χρήσιμη για τη λήψη αποφάσεων σε σχέση με δυνητικά μέτρα.

-     Πραγματική Θνησιμότητα (Infection mortality) = το ποσοστό των θανάτων ως προς το σύνολο των κρουσμάτων (επιβεβαιωμένων και μη).

Αυτή είναι μία πιο ενδιαφέρουσα παράμετρος διότι, εφόσον την υπολογίσουμε με ακρίβεια, θα γνωρίζουμε το ποσοστό των ανθρώπων που πιθανότατα θα πεθάνουν εάν μολυνθούν. Δυστυχώς, στο παρόν στάδιο, αυτό είναι σχεδόν αδύνατο να υπολογισθεί καθώς θα έπρεπε να ελέγξουμε σημαντικό τμήμα του πληθυσμού και κάτι τέτοιο θα ήταν χρονοβόρο, πολυέξοδο και πολύπλοκο στη διαχείρισή του.

Στο εγγύς μέλλον, ο ουσιαστικός στόχος είναι να αποφύγουμε την κατάρρευση των συστημάτων υγείας. Αν ο αριθμός των περιστατικών με σοβαρά συμπτώματα υπερβεί τον αριθμό των διαθέσιμων κλινών σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας ή τον αριθμό των διαθέσιμων αναπνευστήρων, θα βρεθούμε σε μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Πρέπει με κάθε τρόπο και κάθε μέτρο να αποφύγουμε να φτάσουμε στο σημείο οι γιατροί να είναι αναγκασμένοι να καταφεύγουν στην αρχή της διαλογής.

Η αρχή της διαλογής ενεργοποιείται συνήθως σε περιπτώσεις πολέμων, όταν ο αριθμός των ασθενών που χρειάζονται εντατική περίθαλψη είναι δυσανάλογα μεγάλος σε σχέση με τις διαθέσιμες ιατρικές υποδομές. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο γιατρός είναι αναγκασμένος να κάνει διαλογή, ως μία αντίδραση σε μια κατάσταση έλλειψης, επιλέγοντας στη βάση κάποιων κριτηρίων σε ποιον να δοθεί ζωτική στήριξη και ποιος να αφεθεί αποκλειστικά στις δυνατότητες του οργανισμού του. Αυτή τη στιγμή, κάθε μέρα στην Ιταλία και την Ισπανία, γιατροί μαρτυρούν ότι είναι αναγκασμένοι να διαλέξουν ποιος θα αφεθεί να πεθάνει και ποιος θα έχει την απαραίτητη στήριξη για να έχει την ευκαιρία να παλέψει για την ανάρρωση. Αυτά είναι διλήμματα τα οποία όλοι θεωρούσαμε ότι έχουν εκλείψει από πολιτισμένες κοινωνίες.

Η μηχανική υποστήριξη της αναπνοής είναι μία πολύ ειδική ιατρική πράξη. Δεν επιτυγχάνεται με απλή χορήγηση πρόσθετου οξυγόνου. Είναι μια περίπλοκη διαδικασία που γίνεται από ειδικά εκπαιδευμένους ιατρούς καθώς ακόμη και το μικρότερο των λαθών μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή στον θάνατο. Σε αντίθεση με τι αφήνεται να νοηθεί στη δημόσια συζήτηση, ο κρισιμότερος παράγοντας δεν είναι ο αριθμός των διαθέσιμων αναπνευστήρων. Η παράμετρος που εν τέλει θα καθορίσει την ανθεκτικότητα του ιατρικού μας συστήματος είναι ο αριθμός των γιατρών που έχουν την απαραίτητη εξειδίκευση και γνωρίζουν να χρησιμοποιούν σωστά τον απαραίτητο εξοπλισμό.

Θα πρέπει να υπολογίσουμε τον μέγιστο αριθμό νέων κρουσμάτων COVID-19 ανά ημέρα που μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς να καταρρεύσει το σύστημα υγείας

Οι συγκρίσεις με τη Γερμανία μπορεί να είναι πολύ βοηθητικές ώστε να υπολογίσουμε σωστά με βάση τα δικά μας δεδομένα. Οι μονάδες εντατικής θεραπείας στη Γερμανία διαθέτουν τον εξοπλισμό για να παρέχουν σε 28.000 ασθενείς τη δυνατότητα μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής. Σε ομαλές συνθήκες η πληρότητα είναι 80%. Ακόμη και με μείωση των προγραμματισμένων χειρουργικών επεμβάσεων ή άλλων θεραπευτικών παρεμβάσεων για τις οποίες ο ασθενής χρειάζεται μηχανική υποστήριξη, υπολογίζεται ότι η διαθεσιμότητα για ασθενείς με COVID-19 που εμφανίζουν σοβαρά συμπτώματα θα είναι στην καλύτερη περίπτωση 50%. Με άλλα λόγια η συνολική διαθεσιμότητα στη Γερμανία ανέρχεται στις 14.000 κλίνες. Γνωρίζουμε ότι οι ασθενείς με COVID-19 χρειάζονται μηχανική υποστήριξη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι οι ασθενείς με γρίπη, για τους οποίους ο χρόνος εκτιμάται στις εφτά μέρες. Με μια αισιόδοξη προσέγγιση, οι 14.000 κλίνες διαιρούμενες με τις εφτά μέρες μηχανικής υποστήριξης, δίνουν τη δυνατότητα, στο γερμανικό σύστημα υγείας, να νοσηλεύσει 2000 νέα περιστατικά κορονοϊού κάθε μέρα, με αρκετά σοβαρά συμπτώματα ώστε να χρειάζονται μηχανική υποστήριξη. Σύμφωνα με τα υφιστάμενα δεδομένα, 5% των ασθενών COVID-19 χρειάζονται μηχανική υποστήριξη αναπνοής. Με βάση αυτούς τους υπολογισμούς, το γερμανικό σύστημα έχει ανακοινώσει ότι θα μπορούσε να χειριστεί το πολύ 40.000 ασθενείς COVID-19 την ημέρα. Οι αριθμοί νέων κρουσμάτων που έχουν διαγνωσθεί τις τελευταίες μέρες στη Γερμανία έχουν ως εξής: 14/03 = 900, 15/03 = 1200, 16/03 = 2000, 17/03 = 3000, 18/03 = 5000. Εμφανίζεται μια αυξητική τάση μεγαλύτερη του 25% ανά ημέρα (αισιόδοξο σενάριο!).