ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ*
Παρατηρώντας το αντιεμβολιαστικό κίνημα στην Κύπρο σε γνωσιολογικό επίπεδο, δηλαδή σε επίπεδο ιδεών, συμπεραίνεται ότι είναι ετερόκλητο και πολυσχιδές, σαν μια ομπρέλα που καλύπτει αντιθετικές μεταξύ τους ιδέες. Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η ετερογένεια είναι επιφανειακή, αφού οι αντιφάσεις δύναται να διέπονται από μια υποκείμενη συνοχή, η οποία είναι βαθύτερη από τις όποιες αντιφάσεις σε επίπεδο λόγου και συνειδητών προταγμάτων, και η οποία δίνει κίνητρα σε έναν άνθρωπο να κατέβει στον δρόμο αλλά και του επιτρέπει να χειροκροτεί πράγματα με τα οποία δεν συμφωνεί. Δεν θα αποτολμήσω να συλλάβω ή να περιγράψω την υποκείμενη πολιτική συνοχή, κάτι που απαιτεί συστηματική παρατήρηση. Ωστόσο, θα αποτολμήσω ένα πιο λιτό επιχείρημα, που αφορά στο γνωσιολογικό επίπεδο της αντιεμβολιαστικής στάσης, όπως αυτή εκφράζεται ενάντια στο safe-pass.
Η πιο διαδεδομένη επιχειρηματολογία εναντίον των safe-pass στην Κύπρο στηρίζεται στην επίκληση ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων: «Είμαστε εναντίον του safe-pass διότι αυτό καταπατά την ελευθερία μας. Αφενός την ελευθερία διακίνησης, αφετέρου την ελευθερία στην επιλογή (ή αποφυγή) ιατρικών πράξεων (διαγνωστικά τεστ ή/και εμβολιασμός)». Αυτού του τύπου επιχειρηματολογία στην πραγματικότητα δεν υποστηρίζει ευθέως τις ελευθερίες. Η υποστήριξη των ελευθεριών είναι περιστασιακή (οπορτουνιστική και δευτερεύουσα). Το επιχείρημα ήδη στηρίζεται σε πρότερη αξιολόγηση του κινδύνου που διατρέχει η δημόσια υγεία από τον κορονοϊό και τα εμβόλια. Στην προκειμένη περίπτωση, οι κίνδυνοι αξιολογούνται και προσδιορίζονται αντιθετικά προς την αντίληψη της επιστημονικής και ιατρικής κοινότητας. Ο αντιεμβολιαστικός συλλογισμός υποθέτει μεγαλύτερο κίνδυνο από τα εμβόλια και μικρότερο κίνδυνο από τον κορονοϊό.
Η συλλογιστική ανασκευάζεται και ως εξής: «Ο κίνδυνος από τον κορονοϊό δεν είναι τόσο μεγάλος ώστε να δικαιολογεί τις απαγορεύσεις. Ο κίνδυνος από το εμβόλιο είναι μεγάλος και έτσι δεν δικαιολογείται υποχρεωτικότητα». Με άλλα λόγια: «Αν ήταν μεγαλύτερος ο κίνδυνος του ιού και μικρότερος ο κίνδυνος τον εμβολίων, θα δικαιολογούνταν».
Σε τέτοιους συλλογισμούς, η ελευθερία ήδη ρυθμίζεται και οριοθετείται από την έννοια του δημόσιου κινδύνου. Συνεπώς, η ουσία των επιχειρημάτων δεν έγκειται στην απαρέγκλιτη υποστήριξη των ελευθεριών αυτών καθαυτών, αλλά και αυτή στηρίζεται στη λογική της ρύθμισης και της στάθμισης. Το επίμαχο σημείο δεν είναι η ελευθερία αλλά το μέγεθος του κινδύνου και η αποτελεσματικότητα των μέτρων. Η αμφισβήτηση ως προς τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά της νόσου και των εμβολίων προηγούνται της αναφοράς σε ελευθερία. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι αυτές οι ομάδες ουδέποτε κατέβηκαν στον δρόμο με αφορμή άλλες ελευθερίες, είτε άλλων είτε των ιδίων, που ούτως ή άλλως περιορίζονται. Για παράδειγμα, την ελευθερία διαμονής των Σύρων αιτητών ασύλου στη Χλώρακα ή των υπόλοιπων προσφύγων στο Πουρνάρα. Αλλά δεν χρειάζεται να πάμε στους περιορισμούς που υπόκεινται «άλλοι». Ας πάμε στους περιορισμούς ελευθεριών που υπόκεινται οι ίδιοι από το ίδιο κράτος: τη στρατιωτική θητεία. Εκεί αποδέχονται έναν κατά πολύ μεγαλύτερο περιορισμό, όπου τα σώματά τους ελέγχονται με διαταγές, όπου μάλιστα σε ορισμένες ασκήσεις κινδυνεύει και η ίδια η ζωή τους. Όμως δεν κατεβαίνουν στο δρόμο ως αντιρρησίες συνείδησης, διότι εκεί ο κίνδυνος από τα κατοχικά στρατεύματα κρίνεται ως πραγματικός. Κλείνω την παράγραφο με ένα ρητορικό ερώτημα: αν αύριο ο κορονοϊός αρχίζει να θερίζει παιδιά ή αν υπάρξει κάλεσμα για γενική επιστράτευση, ο Ελπιδοφόρος Σωτηριάδης και οι οπαδοί του θα κατέβουν στο δρόμο για δικαίωμα στην επιλογή, είτε αυτή λέγεται δικαίωμα άρνησης στράτευσης είτε δικαίωμα να κυκλοφορεί κανείς ανεμβολίαστος ή χωρίς αρνητικό τεστ (δικαίωμα να κυκλοφορεί μολυσμένος δηλαδή μεταξύ παιδιών); Συνεπώς, το μέγεθος του κινδύνου είναι το επίμαχο σημείο.
Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι δεν είναι μόνο στην εκτίμηση του κινδύνου που υπάρχει διαφωνία, αλλά και στο ποιος κινδυνεύει. Αυτό εκφράζεται συχνά μέσα από προτάσεις του στυλ «κάποιοι θα πεθάνουν και αυτό είναι φυσιολογικό». Φτάνει δηλαδή να μην είναι αυτοί που κινδυνεύουν (ας εμβολιαστούν/περιοριστούν οι ευάλωτοι). Υπάρχει δηλαδή η πεποίθηση ότι άλλοι μπορεί να κινδυνεύουν αυτοί όμως δεν κινδυνεύουν. Αφήνω τη διχαστική-ρατσιστική διάσταση αυτής της προσέγγισης κατά μέρος. Το κύριο επιχείρημα του ανά χείρας κειμένου παραμένει το ίδιο: η έννοια της ελευθερίας και πάλιρυθμίζεται από την έννοια του κινδύνου. Το επίμαχο σημείο περί μεγέθους του κινδύνου παραμένει κλειδί: όλοι κινδυνεύουμε. Οι νοσούντες από κορονοϊό μπλοκάρουν το σύστημα υγείας γενικά. Η πανδημία είναι δυναμική και ώσπου δεν αντιμετωπίζεται ο κορονοϊός μεταλλάσσεται και αλλάζει συμπεριφορά· πολλοί ανακαλύπτουν την ευαλωτότητά τους όταν είναι ήδη αργά, λίγα λεπτά πριν η εντατικολόγος βάλει το λαρυγγοσκόπιο μέσα τους.
*Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Φιλοσοφίας
Πανεπιστήμιο Κύπρου
