TOY ΔΡΟΣ ΝΙΚΟΥ ΚΟΝΝΑΡΗ*
Η 29 Ιανουαρίου είναι η γενέθλια ημέρα της Παιδιατρικής Εταιρείας Κύπρου (ΠΕΚ).
Η Παιδιατρική Εταιρεία Κύπρου ιδρύθηκε στις 29 Ιανουαρίου 1969 και ήταν η 2η Ιατρική Εταιρεία που ιδρύθηκε στην Κύπρο μετά τη Χειρουργική Εταιρεία. Σύμβολο της Εταιρείας είναι ο κοιμώμενος έρωτας. και μαζί με αυτόν, ιδρυτικά μέλη της Παιδιατρικής Εταιρείας ήταν οι συνάδελφοι παιδίατροι: Κύπρος Χρυσάνθης, Κώστας Χατζηγεωργίου, Τάκης Ιακωβίδης, Σίμος Τίκκης, Αμέρικος Αργυρίου, Ανδρέας Θεοφάνους, Βεατρίκη Σαββίδου, Δάφνη Παπαδοπούλου, Θεοδόσιος Πατσαλίδης, Νίκη Λαπίθη, Νικίας Λειβαδάς, Τάκης Αριστείδου, Αντώνης Αγιοματίτης και Κώστας Μιχαηλίδης.
Σήμερα η ΠΕΚ μετρά μισό αιώνα ζωής και σε όλα αυτά τα χρόνια η μόνιμη έγνοια της ήταν η αναβάθμιση της παρεχόμενης φροντίδας στα παιδιά και προκειμένου αυτό να επιτευχθει οι Κύπριοι Παιδίατροι κατέβαλαν και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια.Οι Κύπριοι Παιδίατροι θέλοντας να διατηρήσουν το υψηλό επίπεδο παιδιατρικής φροντίδας έχουν εξειδικευτεί περαιτέρω (υποειδικότητες) , παρακολουθούν τοπικά και διεθνή συνέδρια ώστε οι νέες γνώσεις και προόδοι στην επιστήμη τους να γίνουν κτήμα τους και να μεταφερθούν στην καθημερινή άσκηση της Παιδιατρικής επ’ ωφελεία των παιδιών μας.Η Παιδιατρική φροντίδα και Επιστήμη έφτασε σε ζηλευτά επίπεδα στην Κύπρο χάρις στην προσπάθεια της Παιδιατρικής οικογένειας ( και οχι μόνο ) αλλά σήμερα άστοχοι σχεδιασμοί και προχειρότητα πιθανόν να οδηγήσουν σε πισωγύρισμα .
Τιμώντας τα πενηντάχρονα της ΠΕΚ αλλά και τους πρωτεργάτες της ίδρυσης της θα ήθελα να αναφερθώ στις απαρχές της Παιδιατρικής και να γνωρίσουμε τον Ελληνα γιατρό που δικαίως ίσως θεωρείται ο Πατέρας της Παιδιατρικής τέχνης δηλ. τον Σωρανό τον Εφέσιο . Στο άρθρο θα αναφερθούν ΄΄σπαράγματα΄΄απο τα συγγράμματα του γιατί η πλήρης απαρίθμηση και αναφορά θα ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένη.
Ο Σωρανός ο Εφέσιος έζησε το πρώτο μισό του 2ου μ. Χ. αιώνος, άσκησε την ιατρική στην Αλεξάνδρεια και τη Ρώμη. Ηταν πολυγραφότατος. Το έργο που έχει διασωθεί σε μεγάλο ποσοστό και το οποίο τον έκανε ονομαστό φέρει τον τίτλο Γυναικείων και είχε μεγάλη επίδραση στους μετέπειτα αιώνες. Ο Σωρανός επίσης θεωρείται ο ιδρυτής της Μαιευτικής και Γυναικολογίας . Τα παιδιατρικά κείμενα του Σωρανού περιέχονται στο δεύτερο βιβλίο του έργου του Γυναικείων, με το γενικό τίτλο "Περί της του βρέφους επιμελείας", το οποίο αποτελεί συνέχεια στα όσα έχει γράψει για τον τοκετό και την περιποίηση της λεχώνας. Ο Σωρανός ο Εφέσιος στο έργο του δίνει συγκεντρωμένα και συστηματικά λεπτομερείς οδηγίες για την υγιεινή και τη διατροφή του βρέφους καθώς επίσης και για μερικές ασθένειες της βρεφικής ηλικίας. Τέτοιες συγκεντρωμένες και λεπτομερείς οδηγίες για το βρέφος στα ελληνικά απαντώνται πολλούς αιώνες αργότερα .Ολα όσα συνέγραψε μπορούν όπως θα δούμε να τον κατατάξουν ως Πατέρα της Παιδιατρικής.
"Η μαία το βρέφος αποδεξαμένη πρώτον εις την γήν αποτιθέσθω προεπιθεωρήσασα, πότερον άρρεν το αποκεκυημένον εστίν ή θήλυ. .....
Στο κεφάλαιο με τίτλο "Πως γνωρίζεται το προς ανατροφήν επιτήδειον" ο Σωρανός καταγράφει κάποιους κανόνες, που θα βοηθήσουν τις μαίες να εκτιμήσουν την κατάσταση του νεογέννητου.
Πρώτα αναγνωρίζεται το φύλο του νεογέννητου, αγόρι ή κορίτσι και στη συνέχεια κρίνεται η φυσική κατάσταση, "το ευφυές" του νεογέννητου που εξαρτάται από την κατάσταση της εγκυμοσύνης και τη διάρκειά της, τονίζοντας ότι οι ασθένειες της μητέρας βλάπτουν το έμβρυο. Στην συνέχεια εκτιμάται αν γεννήθηκε στο κατάλληλο χρονικό όριο, ένατο μήνα ή αργότερα ή τον έβδομο μήνα.
Μετά θα ελέγξει αν κλαίει "μετά τόνου του προσήκοντος", ή δεν κλαίει ή κλαίει ασυνήθιστα, αν είναι άρτιμελές με υγιή όργανα αισθήσεων και με ελεύθερα τα ανοίγματα ώτων, ρινός, φάρυγγος, ουρήθρας, πρωκτού. Μετά εξετάζονται οι κινήσεις των άκρων και οι αρθρώσεις, η εμφάνιση και η ευαισθησία του δέρματος. Αν διαπιστωθεί ότι είναι αντίθετα με τα λεχθέντα τότε το βρέφος δεν είναι κατάλληλο να ανατραφεί.
Ολες αυτές τις παρατηρήσεις του Σωρανού που αφορούν την επιβίωση του βρέφους ο Ελλαδίτης γιατρός Δρ. Γαλανάκης σε άρθρο του στο Lancet με τίτλο "Apgar score and Soranus of Ephesus",τις συγκρίνει με το γνωστό μας Apgar Score ( βλ. πίνακα στο τέλος του κειμένου) και διαπιστώνει οτι τα 4 απο τα πέντε περιγράφονται εν πολλοίς απο τον Σωρανό.
Αναφερόμενος στην ΄΄κοπή΄΄ του ομφαλίου λώρου τονίζει ότι η κοπή πρέπει να γίνει τέσσερα δάκτυλα μακριά από την κοιλιά του νεογνού και συνιστά να γίνεται με μικρή σμίλη. Υποστηρίζει ότι θα πρέπει να δένεται ο λώρος σε δύο μέρη και στη συνέχεια να αποκόπτεται ενδιάμεσα στις δύο περιδέσεις για να αποφεύγεται η αιμορραγία. Μάλιστα ο Σωρανός σημειώνει ότι το αίμα που διοχετεύεται από τη μητέρα στο βρέφος περιέχει "αίμα και πνεύμα", που είναι η αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων ιατρών, για το ιδιαίτερο στοιχείο του "πνεύματος", που ενυπάρχει στο αρτηριακό αίμα και το οποίο αποδείχθηκε αργότερα ότι είναι το οξυγόνο.
Λεπτομερείς οδηγίες δίνονται επίσης για το στρώμα (κεφ. "Περί της του βρέφους κατακλίσεως΄΄) όπου θα ξαπλώσουν το νεογέννητο, να είναι μετρίας σκληρότητας και να έχει μία κοίλανση στο μέσον για να μην υπάρχει περίπτωση το βρέφος να κυλήσει και να πέσει. Τα σκεπάσματα του να είναι πιο ζεστά και ανάλογα με την εποχή, να αερίζονται και να αλλάζονται τακτικά και αυτά που τοποθετούνται από κάτω. Το δωμάτιο που θα βρίσκεται το μωρό πρέπει να είναι καθαρό χωρίς μυρωδιές και χωρίς πολύ φώς, να αερίζεται και να τοποθετούνται κουνουπιέρες, για να προφυλάσσεται από τα έντομα..
Ανάμεσα σε άλλα που αναγράφει στο ΄΄Περί Τροφής ΄΄ κεφάλαιο συνιστά το βρέφος να τρέφεται με το μητρικό γάλα, το οποίο είναι οικειότερο και επί πλέον τονίζει ότι με τόν θηλασμό αυξάνεται η στοργικότητα των μητέρων, "προς τα γεννηθέντα συμπαθέστεραι μάλλον αι μητέρες γίνονται", επισημαίνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την συναισθηματική σύνδεση της μητέρας με το νεογέννητο, και συμπληρώνει ότι το νεογέννητο όπως τρέφονταν από τη μητέρα του προ του τοκετού έτσι τρέφεται και μετά τον τοκετό.
Ο Σωρανός , όσον αφορά την διατροφή της θηλάζουσας μητέρας τονίζει ότι στόχος πρέπει είναι μια σύμμετρη διατροφή έχοντας κατά νουν ότι οι ιδιότητες των τροφών τις οποίες χρησιμοποιεί η θηλάζουσα περνούν στο γάλα.Συστήνει επίσης στη θηλάζουσα να αποφεύγει στη διατροφή της τα πράσα, κρεμμύδια, σκόρδα, παστά, όσπρια και τα διατηρημένα τρόφιμα και με έμφαση τονίζει ότι θα πρέπει να αποφεύγεται ο οίνος, αναγράφοντας τις επιπτώσεις που έχει κατά πρώτον στο σώμα και στην ψυχή της θηλάζουσας και ως επακόλουθο την αλλοίωση του γάλακτος .
Εκεί οπου παρατηρείται μείωση του γάλακτος στη θηλάζουσα ο Σωρανός συνιστά να εξετασθεί πρώτα αν υπάρχει κάποια ασθένεια, που θα πρέπει να θεραπευθεί για να αρχίσει και πάλι η λειτουργία του θηλασμού. Ο Σωρανός επισημαίνει ότι εκτός από τα σωματικά αίτια και τα ψυχολογικά αίτια μπορούν να προκαλέσουν μείωση του γάλακτος. Με έμφαση τονίζει ότι παρά τη μείωση του γάλακτος θα πρέπει να συνεχίζεται ο θηλασμός, διότι το ερέθισμα του θηλασμού επαναφέρει σε κανονικά επίπεδα τη γαλουχία .
Στο κεφάλαιο "Πότε και πώς απογαλακτιστέον το βρέφος" ο Σωρανός καταγράφει ορισμένους κανόνες για τον απογαλακτισμό του βρέφους. Μέχρι τον έκτο μήνα συνιστά να τρέφεται μόνο με γάλα και μετά να αρχίσουν να του δίνουν δημητριακά. Αργότερα συστήνει την χορήγηση ροφήματος από πλιγούρι και μελάτο αυγό. Διαφωνεί στο να δίνονται ψωμιά με παπαρούνα, σουσάμι και μπαχαρικά διότι όλα αυτά είναι δύσπεπτα. Αναφέρει ότι με την ανάπτυξη της οδοντοφυϊας σταδιακά θα αυξάνεται η ποσότητα των άλλων τροφών και θα μειώνεται ο θηλασμός και κατ' αυτόν τον τρόπο με την προοδευτική μείωσή του θα σταματήσει το γάλα της θηλάζουσας.
Πάμπολλες πληροφορίες , οδηγίες και κανόνες παρατίθενται στο έργο του Σωρανού που αφορούν στον τρόπο και χρόνο του θηλασμού , στην απόπτωση και περιποίηση του ομφαλλού , στην οδοντοφυία , στον τρόπο καθαρισμού και περιποίησης των βρεφών. Αναφορές εκτεταμένες γίνονται για το πως και πότε κάθεται ή και βαδίζει ένα παιδί και στο συγκεκριμένο κεφάλαιο γίνεται η πρώτη ίσως περιγραφή της ραχίτιδας.
Σε άλλα κεφάλαια αναφέρεται στα εξανθήματα των παιδιών , στίς φλεγμονές κλπ. Γενικά το έργο του Σωρανού για την εποχή του είναι πρωτοποριακό με πλήθος πληροφοριών που είναι συγκεντρωμένες ,συγκεκριμένες και λεπτομερείς.
Φαίνεται λοιπόν οτι οι ΄΄πρόγονοι ΄΄( μας έστω και χωρίς τα σύγχρονα μέσα και γνώσεις που έχουμε σήμερα ) έφτασαν στην κατανόηση πολλών μηχανισμών που αφορουν την φυσιολογία και την ΄΄νοσολογία΄΄ μέσω κυρίως της παρατήρησης και μπόρεσαν να δώσουν και τις αντίστοιχες θεραπευτικές οδηγίες.
Ανάμεσα σε αυτους και ο Σωρανός ο Εφέσιος που με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω επάξια μπορεί να θεωρηθεί ως ο πατέρας της Παιδιατρικής.
Ευχής έργον η Παιδιατρική Επιστήμη και η Παιδιατρική κοινότητα της Κύπρου να συνεχίσουν να ΄΄μεγαλώνουν ΄΄ και να συνεχίσουν να προσφέρουν στα Παιδιά της Κύπρου.
Χρόνια πολλά και δημιουργικά στην Παιδιατρική Εταιρεία Κύπρου.
*Παιδιατρος
ΥΓ : Πολλές πληροφορίες αντλήθηκαν απο το έργο του Δημ. Καραμπερόπουλου ΄΄Τα Παιδιατρικά του Σωρανού ΄΄
