Ποιότητα νοσηλευτικού έργου και ρόλος του νοσηλευτή στη ΜΕΘ

ΤΗΣ ΑΝΤΡΙΑΣ ΣΥΚΑ*

Οι νοσηλευτές στις Μ.Ε.Θ. αναλαµβάνουν συχνά την ευθύνη της παροχής φροντίδας υψηλής ποιότητας, βασίζοντας την πρακτική τους σε επαγγελµατικά πρότυπα. Ποιοτική εντατική θεραπεία µπορεί να θεωρηθεί εκείνη που συνεπάγεται:

* Βελτίωση των διαδικασιών φροντίδας, που µε τη σειρά τους οδηγούν σε βελτίωση της ποιότητας της εντατικής θεραπείας.

* Τροποποιήσεις στην εκπαίδευση των νοσηλευτών Μ.Ε.Θ.

* Μείωση του οικονοµικού κόστους για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

* Αυξηµένη αποδοτικότητα της µονάδας, ως αποτέλεσμα καλύτερου ελέγχου και οργάνωσης (1).

    Η μέτρηση της ποιότητας στη νοσηλευτική αποτελεί σύνθετο έργο. Βασική αιτία είναι ότι κάποιες νοσηλευτικές δεξιότητες είναι δύσκολο να ελεγχθούν αναφορικά με την ποιότητά τους, αλλά και στη συνέχεια να αξιολογηθούν, αφού και ο έλεγχος και η αξιολόγησή τους υπόκεινται σε κρίσεις υποκειμενικές, που επηρεάζονται από τις αντιλήψεις του καθενός. Η ποιότητα στη νοσηλευτική μπορεί να συσχετιστεί με δύο κύριες προσεγγίσεις: την αντικειμενική ποσοτική μέτρηση και την ποιοτική ανάλυση της φροντίδας. Η αντικειμενική ποσοτική μέτρηση της φροντίδας αφορά τη θέσπιση και τη λειτουργία μέτρων και κριτηρίων ποιότητας για θέματα όπως οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, οι λοιμώξεις του ουροποιητικού, αναπνευστικού ή κεντρικού νευρικού συστήματος, η εκδήλωση παραπόνων ή ικανοποίησης, οι προσπάθειες ανακούφισης του πόνου και η πρόκληση τραυματισμών του ασθενούς από λανθασμένους χειρισμούς των νοσηλευτών. Η ποιοτική ανάλυση της έννοιας της φροντίδας αφορά τη διαμόρφωση δεδομένων φροντίδας.

    Ο Donabedian (1996), αξιολογώντας την ποιότητα της φροντίδας, διέκρινε τρεις κύριες κατηγορίες παραγόντων αυτής: τους δοµικούς, τους διαδικαστικούς και τους παράγοντες του αποτελέσµατος. Η ποιότητα δομής περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος παραγωγής και παροχή υπηρεσιών υγείας, όπως τα υλικά (εγκαταστάσεις, ιατροτεχνικός εξοπλισμός), το ανθρώπινο δυναμικό και τον φορέα (διαστάσεις διοίκησης, οργάνωσης, αξιολόγησης). Η διαδικασία αναφέρεται στον τρόπο παροχής της φροντίδας, στις αξίες και τη γενικότερη φιλοσοφία των επαγγελµατιών υγείας, καθώς και στον τρόπο οργάνωσης της φροντίδας. Το αποτέλεσµα της φροντίδας περιλαµβάνει έννοιες όπως η επιβίωση του ασθενούς, η ποιότητα ζωής του και η σχετική ικανοποίησή του από τη φροντίδα που του παρασχέθηκε.

   Η προσέγγιση αυτή του Donabedian έχει βοηθήσει στην ανάπτυξη παραγόντων φροντίδας, οι οποίοι έχουν χρησιµοποιηθεί από ποικίλες οµάδες επαγγελµατιών υγείας και φυσικά και από νοσηλευτές µε ιδιαίτερη όµως δυσκολία στις Μ.Ε.Θ. εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων όπως είναι η ανοµοιογένεια των ασθενών, η δυσκολία εύρεσης συνδετικών στοιχείων µεταξύ συγκεκριµένων θεραπειών και τελικής επιβίωσης ή ανάρρωσης του αρρώστου. Η έλλειψη διαθέσιμου χρόνου φαίνεται να επηρεάζει όχι μόνο την πληροφόρηση άλλα και την ικανοποίηση των προσωπικών απαιτήσεων των ασθενών (2).

   Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η ποιότητα στο χώρο υγείας χαρακτηρίζεται από την παροχή διαγνωστικών και θεραπευτικών πράξεων, ικανών να διασφαλίσουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στον τομέα της υγείας στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης, η οποία στοχεύει στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, με τον ελάχιστο ιατρογενή κίνδυνο, καθώς και στη μέγιστη δυνατή ικανοποίηση του ασθενή από άποψη διαδικασιών, αποτελεσμάτων και ανθρώπινης επαφής.

   Ένας λόγος για την εφαρμογή συστήματος ποιότητας στην  νοσηλευτική εργασία στη ΜΕΘ είναι η διαχείριση των δαπανών. Οι οικονομικές απολαβές του νοσηλευτικού προσωπικού και τα άλλα γενικά έξοδα της ΜΕΘ έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στο συνολικό κόστος και ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών από όλο τον κόσμο παρουσιάζουν την ποσοτικοποίηση αυτού του κόστους. Μπορεί να αντιστοιχούν έως και στο 50% των συνολικών δαπανών της ΜΕΘ. Το υψηλό κόστος  των νέων θεραπειών τα  ακριβά συστήματα υποστήριξης της ζωής και η διαχείριση της σήψης  είναι αναγκαία σύμφωνα με  οικονομικές αναλύσεις, αλλά με οικονομικές επιπτώσεις. Επιπλέον, το ημερήσιο κόστος νοσηλείας ενός ασθενούς κυμαίνεται από 4000-6000 ευρώ στην κεντρική Ευρώπη και από 5000-8000 ευρώ στις ΗΠΑ. Το κόστος των θανόντων είναι τρεις φορές μεγαλύτερο συγκριτικά με το κόστος των ασθενών που θεραπεύονται και αναρρώνουν. Επομένως, ο τρόπος οργάνωσης της νοσηλευτικής φροντίδας είναι σημαντικός για τη διαχείριση των υπηρεσιών υγείας, ικανοποιώντας την επιτακτική ανάγκη ύπαρξης αποδοτικής και αποτελεσματικής χρήσης των οικονομικών όρων (3).

    Η αξιολόγηση της ποιότητας των προσφερομένων υπηρεσιών και κυρίως της νοσηλευτικής φροντίδας αποτελεί συνεχή στόχο των επαγγελματιών υγείας και των ατόμων που λαμβάνουν διοικητικές αποφάσεις σε θέματα υγείας. Σημαντικοί της παράμετροι είναι η συνολική ικανοποίηση των ασθενών και η αποτελεσματικότητα από τις νοσοκομειακές υπηρεσίες. Οι αλλαγές στον τρόπο παροχής των νοσηλευτικών υπηρεσιών αντανακλούν ουσιαστικά τη μετάβαση από την παραδοσιακή μηχανιστική σε μια περισσότερο επιστημονική προσέγγιση που βασίζεται στις ατομικές ανάγκες του ασθενούς και στην έρευνα. Οι τάσεις διοίκησης που διαμορφώνονται σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον υγείας στοχεύουν στην εφαρμογή άριστων πρακτικών και της διαχείρισης ποιότητας. Κάθε προσπάθεια όμως θα πρέπει να επικεντρώνεται στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενή να στηρίζεται σε κοινά εργαλεία μέτρησης της αποτελεσματικότητας της φροντίδας και σε συλλογικές αποφάσεις. [1,2,10,11].  

    Το  Νοσηλευτικό επάγγελμα είναι  ένα επάγγελμα φροντίδας που απαιτεί διανοητική, συναισθηματική και φυσική προσπάθεια και έχει ως στόχο την ικανοποίηση των αναγκών του αρρώστου, την φυσική φροντίδα και την ψυχολογική του υποστήριξη. Η επιτυχής άσκηση του επαγγέλματος απαιτεί γνωστικές, τεχνικές και διαπροσωπικές δεξιότητες, προϋποθέτει την αλληλεπίδραση και την συνεχή επικοινωνία με τον ασθενή με συνέπεια, η ποιότητα του νοσηλευτικού έργου να επηρεάζεται καθοριστικά από το επίπεδο στελέχωσης και τις γενικότερες συνθήκες εργασίας του Νοσηλευτικού Προσωπικού. Η Εντατική φροντίδα παρέχεται  στους ασθενείς που έχουν ανάγκη από συνεχή παρακολούθηση και εξελιγμένη ιατρική περίθαλψη. Οι  σοβαρά ασθενείς συχνά συνδέονται με πολλά μηχανήματα και  συστήματα παρακολούθησης που παρέχουν υποστηρικτική φροντίδα που απαιτείται για να παραμείνουν στη  ζωή. Οι δεξιότητες και οι γνώσεις των νοσηλευτών Εντατικής Νοσηλευτικής,  κατευθύνονται προς την προαγωγή της υγείας,  τη συντήρηση και τη θεραπεία των ασθενών.

    Ο νοσηλευτής που εργάζεται στη ΜΕΘ πρέπει να διακατέχεται από ερευνητικό πνεύμα, υπευθυνότητα, αποτελεσματικότητα, να έχει ικανότητες επικοινωνίας, να είναι δημιουργικός και να χαρακτηρίζεται από συναισθηματική ωριμότητα. Επιπλέον, να είναι ειδικευμένος, εκπαιδευμένος και εξοικειωμένος με την χρήση της βιοϊατρικής τεχνολογίας. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Νοσηλευτών Εντατικής Θεραπείας, ο εξειδικευμένος νοσηλευτής εντατικής θεραπείας παρέχει ολιστική φροντίδα, σε βαριά πάσχοντες ασθενείς, συνδυάζοντας την εξειδικευμένη γνώση, τις τεχνικές δεξιότητες και τις ανθρωπιστικές αξίες.  Στη ΜΕΘ οι νοσηλευτές είναι επιφορτισμένοι με τη γενική φροντίδα και τη συνεχή παρακολούθηση του βαριά πάσχοντος. Η συνεχής και εντατική παρακολούθηση του ασθενούς, που εξασφαλίζεται μέσω της αυξημένης αναλογίας νοσηλευτών/ασθενών και με τη χρήση υψηλής τεχνολογίας αποτελεί μία από τις βασικές διαφορές μεταξύ ΜΕΘ και νοσηλευτικών τμημάτων και ταυτόχρονα αντανακλά το εύρος της απαιτούμενης κλινικής γνώσης και δεξιοτήτων ώστε να μπορέσει ο νοσηλευτής ΜΕΘ να ανταποκριθεί με επάρκεια στο ρόλο του.⁽⁴⁾

   Οι νοσηλευτές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διευκόλυνση της επικοινωνίας με βαρέως πάσχοντες ασθενείς και τις οικογένειές τους. Ο νοσηλευτής είναι αυτός που µεσολαβεί εκ µέρους του ασθενούς, για την επικοινωνία µε την οικογένειά του, καθώς και µε τους άλλους επαγγελµατίες υγείας (κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο, φυσικοθεραπευτή κλπ) σε περίπτωση που δε µπορεί να επικοινωνήσει ο ίδιος. Στην περίπτωση αυτή  σημαντικό είναι  οι νοσηλευτές να διαθέτουν ικανότητες στην επικοινωνία πέραν των κλινικών δεξιοτήτων.  Σημαντικό επίσης είναι οι νοσηλευτές να  μπορούν να χρησιμοποιούν τεκμηριωμένες γνώσεις που σχετίζονται με την πορεία της νόσου και την πρόγνωση και να υποστηρίζουν  αποτελεσματικά  τους ασθενείς και τις οικογένειές τους (5).

   Ο Νοσηλευτής θα πρέπει να  έχει ουσιαστικό ρόλο ως μέλος της ομάδας για τον καθορισμό των στόχων της φροντίδας στη ΜΕΘ όπως :

*   Διαχείριση και συντονισμός της φροντίδας

*   Υψηλής πολυπλοκότητας νοσηλευτική φροντίδα

*   Λήψη αποφάσεων

*   Ηγεσία και Επικοινωνία

*   Διαρκή εκπαίδευση

*   Διαχείριση των ανθρώπινων πόρων

*   Διαχείρισης υλικών πόρων

Η συνεργασία αποτελεί τη συνένωση των γνώσεων, των ικανοτήτων και της πείρας πολλών προσώπων για την εκπλήρωση προγραμματισμένου σκοπού, χωρίς την εξαφάνιση της πρωτοβουλίας των συνεργαζόμενων ατόμων. Η αρμονική συνεργασία δημιουργεί το ευνοϊκό κλίμα, όπου εκφράζονται και αναπτύσσονται ακόμη και οι λανθάνουσες προσωπικές δυνατότητες και επιτυγχάνεται η καλλιέργεια και η ολοκλήρωση της προσωπικότητας των συνεργαζομένων. ⁽⁵⁾ Οι προϋποθέσεις που χρειάζονται για την ύπαρξη αρμονικής και αποδοτικής συνεργασίας είναι: 

*   Αυτογνωσία. 

*   Σεβασμό της προσωπικότητας του άλλου.

*    Διαπροσωπική δεξιότητα. 

*   Ευγένεια διάκριση και ανωτερότητα.

 H ομαδική συνεργασία συντελεί στο να γίνονται λιγότερες παραλείψεις ή παραβιάσεις και να αποφεύγονται σοβαρά λάθη. Ακόμη εξασφαλίζει σε όλους τους εργαζομένους τη συναίσθηση ότι η συμβολή τους αναγνωρίζεται σαν σημαντική και αξιόλογη. Η συνεργασία είναι μια μορφή διαλόγου που αναδεικνύει τη Νοσηλευτική αληθινό διαπροσωπικό έργο. Είναι φανερό ότι ο τρόπος με τον οποίο οι Νοσηλευτές συνεργάζονται, καθορίζει το μέγεθος της συμβολής τους στην αποκατάσταση της υγείας του αρρώστου. Ο νοσηλευτής συµµετέχει και στη διοίκηση του τµήµατος µε κυριότερο εκπρόσωπο τον προϊστάµενο της ΜΕΘ. Ο ρόλος του είναι να σχεδιάζει, να οργανώνει να κατευθύνει, και να ελέγχει τους διαθέσιµους ανθρώπινους, υλικούς και οικονοµικούς πόρους για την απόδοση ποιοτικήςφροντίδας. (6)

 Αναµφισβήτητα ο πολύπλοκος ρόλος του νοσηλευτή σε µια Μ.Ε.Θ. γίνεται όλο και πιο απαιτητικός δεδοµένων των αλλαγών που παρατηρούνται σε όλα τα επίπεδα της τεχνολογίας, των τεχνικών, της θεραπείας και γενικότερα σε όλα τα επίπεδα των επιστηµών υγείας. Οφείλει να ενηµερώνεται καθηµερινά για τις καινούργιες εξελίξεις έτσι ώστε να µπορεί να ανταποκριθεί στις ιδιαιτερότητες του χώρου όπου εργάζεται. Η ηθική ανταµοιβή του είναι να βλέπει τον ασθενή να ανακτά τις δυνάµεις του, να αποδεσµεύεται σιγά σιγά από την τεχνολογική υποστήριξη που του παρέχεται καθ’ όλη τη διάρκεια της νοσηλείας του  και να µπορεί να επιβιώσει πλέον µόνος του (8).

*RN, BSc Νοσηλευτικής, MSc Διοίκησης μονάδων υγείας, Νοσηλεύτρια στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας

Βιβλιογραφία

1.Donabedian A.An introduction to quality assurance in health care. New York: Oxford University Press,2003

2.Αδάμου Ε, Γιακουμιδάκης Κ, Καδδά Ο, Αργυρίου Γ, Καπάδοχος Θ, Βασιλόπουλος Γ, Μαρβάκη Χ. Διερεύνηση του ρόλου των νοσηλευτών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Το Βήμα του Ασκληπιού, 2011, 10:221-238

 3.Depasse B, Pauwels D, Somers Y, Vincent JL. A profile of European ICU nursing.Intensive Care Med. 1998 Sep;24(9):939-45

 4.Μανουσάκη Ευτυχία. Νοσηλευτική Εργασία στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας: Πώς αντιλαμβάνονται οι εργαζόμενοι τον ρόλο και τη θέση τους στις Μονάδες Εντατική Θεραπείας. Μεταπτυχιακή εργασία, Ηράκλειο  2011

 5.Camelo S.Professional competences of nurse to work in intensive care units: an integrative review. Revista Latino- Americana de Enfermagem 2012, 20: 192-200

 6.Vincent JL.European attitudes towards ethical problems in intensive care medicine: results of an ethical questionnaire. Intensive Care Med 1990, 16: 256-264

 7. Task Force on Guidelines, Society of Critical Care Medicine. Recommendations for services and personnel for delivery of care in a critical care setting. Crit Care Med 1998, 16: 809-811

 8.McGillis L, Doran D, Pink G. Nurse staffing models, nursing hours and patient safety outcomes. JONA 2004,34 :41−45.