Η πανδημία COVID- 19 και οι επιπτώσεις της στα άτομα με καρκίνο: Συστάσεις προς ασθενείς

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΑΣΙΗΝΗ RN, MSc ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ RN, PhD*

Είναι επιστημονικά αποδεκτό ότι οι ασθενείς που υποβάλλονται σε  αντινεοπλασματικη θεραπεία ενδέχεται να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο  λοίμωξης COVID - 19, οπότε είναι πολύ σημαντικό να ακολουθούνται  οι συμβουλές της διεπιστημονικής ομάδας υγείας.

Αν κάποιο άτομο με καρκίνο αναπτύξει συμπτώματα λοίμωξης COVID - 19, η  προτεραιότητα της διεπιστημονικής ομάδας υγείας θα είναι η αντιμετώπιση της λοίμωξης αυτής και όχι η θεραπεία του καρκίνου. Η θεραπεία του καρκίνου θα συνεχιστεί, μόλις ο ασθενής αναρρώσει πλήρως από την COVID - 19.

Η επίσκεψη του ασθενούς στο νοσοκομείο κατά τη διάρκεια της πανδημίας,  πιθανό να θέσει το άτομο σε κίνδυνο για άμεση επαφή με τον ιό. Επομένως, για να παραμείνει το άτομο ασφαλές, η θεραπεία του μπορεί να προσαρμοστεί, καθώς η πανδημία είναι σε εξέλιξη. Ο στόχος είναι να μειωθεί ο χρόνος παραμονής του στο νοσοκομειακό περιβάλλον, παρέχοντας παράλληλα τη φροντίδα που θα χρειαστεί το άτομο.

Για να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι μετάδοσης λόγω άμεσης επαφής, συστήνεται η τηλεφωνική ή η διαδικτυακή επικοινωνία για παρακολούθηση του ασθενούς. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να συνταγογραφείται ηλεκτρονικά και να αποστέλλεται στον ασθενή.

 Ο European Society for Medical Oncology  (ESMO), εφαρμόζει μια κλιμακωτή προσέγγιση στην καθοδήγηση σχετικά με τη διαχείριση ασθενών με καρκίνο κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID - 19. Η προσέγγιση αυτή λαμβάνει υπόψη την κατάσταση του ασθενούς, τον βαθμό σοβαρότητας της προγραμματισμένης θεραπείας του καρκίνου και το αναμενόμενο όφελος υπό το φως του δυνητικού κινδύνου λοίμωξης COVID - 19 που σχετίζεται με τη θεραπεία, καθώς και των διαθέσιμων πόρων για την ασφαλή παροχή θεραπείας. Χρησιμοποιώντας αυτή την προσέγγιση, οι ασθενείς μπορούν να ομαδοποιηθούν στις ακόλουθες κατηγορίες:

Βαθμίδα 1: Υψηλού βαθμού προτεραιότητα. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει ασθενείς των οποίων η κατάσταση είναι απειλητική για τη ζωή ή είναι κλινικά ασταθείς, ή/και όπου η προγραμματισμένη θεραπεία είναι πιθανό να  επιφέρει  σημαντικό όφελος (π.χ. παρατεταμένη διάρκεια ζωής ή βελτίωση της ποιότητας ζωής), καθιστώντας τη θεραπεία υψηλή προτεραιότητα.

Βαθμίδα 2: Μέτριου βαθμού προτεραιότητα. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει ασθενείς των οποίων η κατάσταση είναι σοβαρή, αλλά όχι άμεσα απειλητική για τη ζωή και στην οποία η θεραπεία μπορεί να καθυστερήσει για μικρή χρονική περίοδο. Ωστόσο, καθυστέρηση μεγαλύτερη των 6 - 8 εβδομάδων θα μπορούσε ενδεχομένως να επηρεάσει το αποτέλεσμα και/ή το βαθμό του οφέλους που προκύπτει.

Βαθμίδα 3: Χαμηλού βαθμού προτεραιότητα. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει την ομάδα των ασθενών των οποίων η κατάσταση είναι αρκετά σταθερή, ώστε οποιαδήποτε θεραπεία μπορεί να καθυστερήσει με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID - 19. Περιλαμβάνει επίσης ασθενείς στους οποίους η προγραμματισμένη θεραπεία είναι απίθανο να προσφέρει ένα σημαντικό όφελος (π.χ. απίθανο να παρατείνει τη ζωή ή να βελτιώσει την ποιότητα ζωής), κάνοντας τη θεραπεία χαμηλής προτεραιότητας.

Η διεπιστημονική ομάδα υγείας αναμένεται να αξιολογήσει εξατομικευμένα κάθε ασθενή, ώστε να αποφασίσει κατά πόσο χρειάζεται η διαφοροποίηση στη θεραπεία του και γι’ αυτό αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική η στενή επαφή με τον ίδιο τον ασθενή.   Αναλόγως του σχήματος θεραπείας που ενδέχεται να λάβει ο κάθε ασθενής, ο ESMO συστήνει τα πιο κάτω: 

Χειρουργικές επεμβάσεις ασθενών με καρκίνο και πανδημία COVID - 19

Στις περισσότερες χώρες, η μη επείγουσες χειρουργικές επεμβάσεις αναβάλλονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID - 19. Για τους ασθενείς με καρκίνο, ο πιθανός κίνδυνος εξέλιξης της νόσου μετά από καθυστέρηση στη χειρουργική επέμβαση, πρέπει να εξισορροπηθεί με τη δυνητική έκθεση στον κορονοϊό και τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών λόγω της παρουσίας του. Εάν η χειρουργική επέμβαση απαιτεί μετεγχειρητική εντατική φροντίδα, η υφιστάμενη διαθεσιμότητα των μονάδων εντατικής θεραπείας θα θεωρηθεί ως μέρος της διαδικασίας στη λήψη αποφάσεων.

Η απόφαση για καθυστέρηση, τροποποίηση ή διακοπή της χημειοθεραπείας θα ληφθεί, μελετώντας  την πιθανή βλάβη που θα μπορούσε να προκύψει από την καθυστέρηση ή τη διακοπή της χημειοθεραπείας, σε σχέση με τα πιθανά οφέλη της πρόληψης από την έκθεση σε  κορονοϊο. Πολλοί είναι οι παράμετροι που θα αξιολογηθούν, όπως ο κίνδυνος επανεμφάνισης του καρκίνου, ο αριθμός των κύκλων χημειοθεραπείας που έχουν ήδη ολοκληρωθεί και  την ανταπόκριση του οργανισμού στη θεραπεία.

Χημειοθεραπεία και πανδημία COVID - 19

Η διεπιστημονική ομάδα υγείας πιθανό να συστήσει την προσωρινή διακοπή της χημειοθεραπείας  συντήρησης ή  την καθυστέρηση της  ή  την τροποποίηση της, στις περιπτώσεις όπου ενδείκνυται. Εάν οι ασθενείς υποβάλλονται σε επικουρική χημειοθεραπεία, είναι πιθανό να συνεχιστεί όπως έχει προγραμματιστεί. Ωστόσο, εάν το όφελος της επικουρικής χημειοθεραπείας θεωρείται ότι είναι σχετικά μικρό και δεν υπάρχουν επιλογές για αποφυγή ανοσοκαταστολής,  μπορεί να  προταθεί να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικές θεραπείες, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος των επιπλοκών από την πιθανή λοίμωξη COVID - 19.

Επιπλέον, υπάρχει το ενδεχόμενο διαφοροποίησης του χημειοθεραπευτικού σχήματος που απαιτεί λιγότερο συχνές εγχύσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η έγχυση χημειοθεραπείας μπορεί να είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί στο σπίτι, ανάλογα με τις διαθέσιμες υποδομές της κάθε χώρας, ή να αντικατασταθεί σε από του στόματος χορήγηση, μειώνοντας έτσι τη συχνότητα των επισκέψεων στο νοσοκομείο.

Ακτινοθεραπεία και πανδημία COVID - 19

Αυτό καθορίζεται από τον τύπο της κακοήθειας, αφού οι κίνδυνοι από την καθυστέρηση της ακτινοθεραπείας μπορεί να υπερτερούν των κινδύνων που σχετίζονται με την COVID-19 και έτσι η ακτινοθεραπεία να είναι απαραίτητο  να συνεχίσει μέχρις ότου ολοκληρωθεί. Προκειμένου να μειωθούν οι επισκέψεις του ασθενούς στο νοσοκομείο, η διεπιστημονική ομάδα υγείας,  μπορεί να αναθεωρήσει τη συνολική δόση της ακτινοθεραπείας και κατ’ επέκταση το χρονικό διάστημα ή τις δόσεις, χωρίς να επηρεαστεί το αποτέλεσμα. Η απόφαση να τροποποιηθεί ή να καθυστερήσει η ακτινοθεραπεία πραγματοποιείται όταν είναι ιατρικά δικαιολογημένη και κατάλληλη για τον ασθενή, αφού συζητηθούν όλες οι επιλογές που έχουν στη διάθεσή τους οι ασθενείς.

Ορμονοθεραπεία και πανδημία COVID - 19

Η ορμονοθεραπεία δεν καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα. Επομένως, δεν αποτελεί παράγοντα κινδύνου για λοίμωξη COVID-19. Αυτό σημαίνει ότι είναι ασφαλής η συνέχιση της ορμονοθεραπείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ωστόσο, εάν o ασθενής λαμβάνει την ορμονοθεραπεία σε ενέσιμη μορφή, δυνατό να διαφοροποιηθεί το πρόγραμμα θεραπείας, ώστε να μην χρειάζονται οι συχνές επισκέψεις στο νοσοκομείο ή στο κέντρο υγείας.

Ανοσοθεραπεία και πανδημία COVID - 19

Εάν  ασθενής λαμβάνει ανοσοθεραπεία, μπορεί να προσαρμοστεί  το πρόγραμμα θεραπείας του ασθενούς, ώστε να μειωθεί η συχνότητα των επισκέψεων του στο νοσοκομείο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι ανοσοθεραπείες μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες (Α/Ε) που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό σύστημα. Οποιεσδήποτε αλλαγές στη θεραπεία του ασθενούς, γίνονται μετά από μεμονωμένη αξιολόγηση και συζήτηση μαζί του.

Μεταμόσχευση μυελού των οστών και πανδημία COVID - 19

Η διεπιστημονική ομάδα υγείας μπορεί να εισηγηθεί την καθυστέρηση της προγραμματισμένης μεταμόσχευσης, ιδιαίτερα εάν η γενική κατάσταση του ασθενούς το επιτρέπει. Στην περίπτωση που η μεταμόσχευση βρίσκεται σε εξέλιξη, λαμβάνονται όλα τα μέτρα προστασίας του ασθενούς συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης της διασποράς μεταξύ προσωπικού και επισκεπτών του νοσηλευτηρίου, κατά την παραμονή του στο νοσοκομείο. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι ο νέος κορονοϊός μεταδίδεται μέσω μεταγγίσεων αίματος, αλλά οι πιθανοί δότες μυελού των οστών συστήνεται να πραγματοποιούν τον έλεγχο ανίχνευσης του ιού πριν τη συλλογή των βλαστοκυττάρων.

Πώς επηρεάζει η πανδημία COVID-19 την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων ενεργειών (Α/Ε) της θεραπείας του καρκίνου

Είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσετε να αναφέρετε στον γιατρό ή στον/στην νοσηλευτή/τρια σας, τυχόν Α/Ε της θεραπείας του καρκίνου. Είναι πιθανόν οι συνήθεις προσωπικές σας συναντήσεις, να αντικατασταθούν με τηλεφωνική παρακολούθηση ή με βιντεοκλήση, έχοντας και πάλι επαρκή ευκαιρία να συζητήσετε τυχόν νέες ή ενοχλητικές Α/Ε. Ο γιατρός και ο/η νοσηλευτής/τρια σας, θα μπορούν να σας βοηθήσουν να τα αντιμετωπίσετε. Αν χρειάζεστε φαρμακευτική αγωγή για να αντιμετωπίσετε τις Α/Ε, ίσως υπάρχει δυνατότητα να σας παραδοθεί στο σπίτι.

Κατά την περίοδο αυτή, ο γιατρός σας δυνατό να λάβει επιπρόσθετες προφυλάξεις, ώστε να μειώσει τις επισκέψεις στο νοσοκομείο που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των Α/Ε. Για παράδειγμα, αν είστε σχετικά χαμηλού κινδύνου για ανάπτυξη εμπύρετης ουδετεροπενίας και συνήθως δεν λαμβάνετε αυξητικούς παράγοντες, ο γιατρός σας ίσως συνταγογραφήσει προληπτικά αυξητικό παράγοντα κατά την περίοδο της πανδημίας COVID – 19, ώστε να μειώσει την πιθανότητα για επείγουσα εισαγωγή και φροντίδα και κατ’ επέκταση, την άμεση έκθεση σας στον κορονοϊό.

Αν εκδηλώσετε συμπτώματα πυρετού (σχετιζόμενο με ουδετεροπενία), αλλά παρουσιάζετε καλή γενική κατάσταση (όπως διαπιστώνεται μέσω τηλεφώνου ή μέσω βιντεοκλήσης), ο γιατρός σας ενδεχομένως να σας συνταγογραφήσει αντιβιοτική αγωγή, χωρίς να χρειαστεί προσωπικό ραντεβού. Αν πάλι ο γιατρός σας εκτιμά ότι βρίσκεστε σε κίνδυνο για ανάπτυξη σοβαρής αναιμίας σχετιζόμενη με τη θεραπεία, ίσως σας συνταγογραφήσει παράγοντα διέγερσης της ερυθροποιητίνης, ώστε να μειώσει τον κίνδυνο μεταγενέστερης νοσοκομειακής μετάγγισης.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένα συμπτώματα λοίμωξης COVID – 19, επικαλύπτονται με τις Α/Ε της θεραπείας του καρκίνου, όπως για παράδειγμα το αίσθημα εξάντλησης και του εμπύρετου. Γι’ αυτό το λόγο, είναι ζωτικής σημασίας να παραμείνετε σε στενή επαφή με το γιατρό ή τον/την νοσηλευτή/τρια σας και να τους αναφέρετε τυχόν νέα συμπτώματα ή Α/Ε.

Φροντίστε την υγεία σας κατά την περίοδο πανδημίας COVID -19

Είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσετε να ακολουθείτε ένα υγιές τρόπο ζωής κατά την περίοδο πανδημίας COVID - 19, για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση κατά τη διάρκεια της θεραπείας του καρκίνου και κατά την περίοδο παρακολούθησης.

Είναι ζωτικής σημασίας να ακολουθείτε μία υγιεινή διατροφή, οπότε είναι αναγκαίο να διασφαλίσετε πρόσβαση σε τρόφιμα που χρειάζεστε, όπως τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Αν τα καταστήματα της περιοχής σας παρουσιάζουν ελλείψεις, ίσως υπάρχει διάθεσιμη βοήθεια, όπως για παράδειγμα:

• Ορισμένες αρχές παρέχουν δωρεάν παράδοση τροφίμων σε ευπαθείς ομάδες
• Μεγάλες υπεργαγορές δίνουν προτεραιότητα παράδοσης στις ευπαθείς ομάδες
• Πολλά καταστήματα προσφέρουν ώρες λειτουργίας για τις ευπαθείς ομάδες.

Αν έχετε πρόβλημα πρόσβασης σε αναγκαία τρόφιμα, επικοινωνείστε με την τοπική αρχή ή δήμο σας, οι οποίοι θα μπορούν να σας βοηθήσουν. Αν λαμβάνετε συμπληρώματα διατροφής και υποστήριξη από διατροφολόγο, αυτά θα συνεχίσουν καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας.

Για να παραμείνετε σε καλή φυσική κατάσταση και υγιείς, θα πρέπει να γυμνάζεστε όσο το δυνατό περισσότερο. Αυτό μπορεί να αποτελέσει πρόκληση όταν βρίσκεστε περιορισμένοι στο σπίτι. Μπορείτε όμως να κάνετε βόλτες στον κήπο σας, να ανεβοκατεβαίνετε σκάλες, να ακολουθείτε διαδικτυακό πρόγραμμα εκγύμνασης, ή να γυμναστείτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο μπορείτε.

Επιπρόσθετα, είναι πολύ σημαντικό, να φροντίζετε την ψυχική σας υγεία κατά την περίοδο αυτή. Διατηρείστε συχνή επαφή με τους φίλους και την οικογένεια σας μέσω τηλεφώνου, email, μέσων κοινωνικής δικτύωσης και βιντεοκλήσεων. Θα πρέπει επίσης, να επικοινωνείτε με το γιατρό σας ή το/τη νοσηλευτή/τρια σας εάν αισθάνεστε ότι χρειάζεστε επιπρόσθετη ψυχολογική υποστήριξη από ψυχοθεραπευτή ή σύμβουλο.

ESMO Guidelines Cancer Patient Management During the COVID-19 Pandemic ESMO    WWW.esmo.org/covid-19-and-cancer Release day: 8th April 2020   

*Τομέας Εκπαίδευσης

Διεύθυνση Νοσηλευτικών Υπηρεσιών

Υπουργείο Υγείας