Δύο έρευνες για σκληρόδερμα στην Κύπρο

TΗΣ ΔΡΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΧΑΙΡΤΑ*

Η συστηματική σκλήρυνση, γνωστή επίσης ως σκληρόδερμα  είναι μία σπάνια αυτοάνοση ρευματοειδής  ασθένεια, που προσβάλει τις αρθρώσεις αλλά και πολλά όργανα του σώματος. Το σκληρόδερμα χαρακτηρίζεται κυρίως από αγγειοπάθεια, ανωμαλίες του ανοσοποιητικού συστήματος και από την υπερβολική παραγωγή κολλαγόνου προκαλώντας διάχυτη ίνωση (σκλήρυνση) στο δέρμα και σε εσωτερικά όργανα. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου υπολογίζεται να είναι περίπου 30 στα 100.000 άτομα του πληθυσμού ηλικίας 20-50 ετών. Όπως και οι περισσότερες αυτοάνοσες ασθένειες, το σκληρόδερμα προσβάλει συχνότερα τις γυναίκες, σε αναλογία 3-9:1. Η νόσος αυτή χωρίζεται σε δύο κύριες υποομάδες, το περιορισμένο και διάχυτο σκληρόδερμα. Το περιορισμένο σκληρόδερμα επηρεάζει συνήθως συγκεκριμένες περιοχές του σώματος και αναφέρεται αλλιώς ως CREST λόγω των πέντε κύριων χαρακτηριστικών του (Calcinosis, Raynaud's phenomeno, Esophageal involvement, Calcinosis, Sclerodactyly και Telangiectasia). Το διάχυτο σκληρόδερμα είναι ευρέως διαδεδομένο, εξελίσσεται ταχέως και μπορεί να επηρεάσει το δέρμα αλλά και να προκαλέσει δυσλειτουργία στα διάφορα όργανα του σώματος, όπως γαστρεντερικού σωλήνα και πνεύμονες. 

Παρά το γεγονός ότι η παθογένεια της νόσου είναι άγνωστη, ενοχοποιούνται τόσο γενετικά όσο και περιβαλλοντικά αίτια. Αν και το σκληρόδερμα είναι μια σπάνια ασθένεια, επηρεάζεται επίσης και ο Κυπριακός πληθυσμός. Μέχρι σήμερα περιορισμένος αριθμός μελετών που αφορούν το σκληρόδερμα έχουν διεξαχθεί στον πληθυσμός μας. Τα τελευταία πέντε χρόνια στο Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) και συγκεκριμένα στο Τμήμα Νευρογενετικής διεξήχθηκαν παράλληλα δυο έρευνες που αφορούν το σκληρόδερμα. Η πρώτη μελέτη έγινε στον κυπριακό πληθυσμό και είχε ως στόχο να εξετάσει εάν κάποιοι γενετικοί παράγοντες (πολυμορφισμοί) που βρέθηκαν να συνδέονται με αυξημένη ή μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου σε άλλους πληθυσμούς, παρουσιάζουν συσχέτιση με την ασθένεια και στον κυπριακό πληθυσμό. Αρχικά, όλοι οι γενετικοί παράγοντες που σχετίστηκαν με την ασθένεια μέχρι τον  Ιούλιο του 2015 καταγράφηκαν μέσω μιας συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης [1] και έπειτα 18 από αυτούς επιλέχτηκαν και ελέγχθηκαν στον πληθυσμό μας (Εικόνα 1) . Στη συνέχεια αυτοί οι παράγοντες ελέγχθηκαν στο DNA 41 Κύπριων ασθενών με σκληρόδερμα και 164 Κύπριων μη-ασθενών μαρτύρων. Η στρατολόγηση των ασθενών και η συλλογή των δειγμάτων τους έγινε σε συνεργασία με τους ρευματολόγους ιατρούς του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, Δρ Σάββα Ψαρέλη και Δρ Σοφία Συμεωνίδου. Τα δείγματα των μη-ασθενών μαρτύρων επιλέχθηκαν από την Τράπεζα DNA του Τμήματος Νευρογενετικής του ΙΝΓΚ μετά από ειδική έγκριση από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου. 

Μέσα από τη μελέτη  αυτή παρατηρήθηκε ότι όπως και στις άλλες χώρες έτσι και στην Κύπρο το σκληρόδερμα είναι πιο συχνό στις γυναίκες παρά στους άνδρες και η μέση ηλικία εμφάνισης της ασθένειας είναι περίπου στο 49ο έτος. Η γενετική ανάλυση έδειξε ότι συγκεκριμένα αλλήλια τεσσάρων (rs3117230, rs3128930, rs3128965 και rs131654) από τους δεκαοχτώ πολυμορφισμούς που εξετάστηκαν σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου τόσο του σκληροδέρματος γενικά όσο και σε υποομάδες με  περιορισμένο και διάχυτο σκληροδερμα και σκληροδέρματος με αυξημένα αντισώματα τοποϊσομεράσης 1, κεντρομεριδίου και πυρήνα, κάτω από διάφορα γενετικά μοντέλα. Κάποιες από τις συσχετίσεις του πολυμορφισμού rs3117230 επιβίωσαν ακόμη και μετά τη στατιστική διόρθωση (Bonferroni correction) [2] . 

Το ΙΝΓΚ, έλαβε επίσης μέρος ως συνεργάτης σε ένα Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΙΜΙ (Innovative Medicines Initiative) με το ακρωνύμιο PRECISESADs, που είχε σαν στόχο την μοριακή ταξινόμηση έξι αυτοάνοσων νοσημάτων. Το μέρος της μελέτης που αφορούσε ειδικά το σκληρόδερμα,  διεξάχθηκε στο Τμήμα Νευρογενετικής του ΙΝΓΚ. Αυτό το κομμάτι είχε ως στόχο την ανεύρεση νέων πρωτεϊνικών βιοδεικτών, χρησιμοποιώντας βιοψίες δέρματος από επηρεαζόμενη και μη-επηρεαζόμενη περιοχή του δέρματος των ασθενών Βελγικής καταγωγής. Μέσα από αυτή τη μελέτη εντοπίστηκαν και επικυρώθηκαν 10 πρωτεΐνες (APCS, CFI, ICAM1, UCHL1, LAMB2, DDX55, PPID, SKP1, PSMC4 και COX6B1) οι οποίες είχαν στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση έκφρασης στις επηρεαζόμενες και μη-επηρεαζόμενες περιοχές του δέρματος των ασθενών και στην σύγκριση των επιπέδων του κολλαγόνου και της φλεγμονής. Οι πρωτεΐνες APCS και CFI βρέθηκαν να σχετίζονται και με άλλες αυτοάνοσες ασθένειες και μονοπάτια φλεγμονής, έτσι πιθανώς να μην είναι ειδικοί βιοδείκτες για το σκληρόδερμα αλλά να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βιοδείκτες φλεγμονής. Οι ICAM1, UCHL1 και LAMB2 έχουν βρεθεί να συσχετίζονται με την ασθένεια και σε άλλες μελέτες έτσι αυτές οι πρωτεΐνες φαίνεται να είναι πολύ υποσχόμενες. Παρόλα αυτά οι πρωτεΐνες DDX55, PPID, SKP1, PSMC4 και COX6B1 έχουν συσχετιστεί για πρώτη φορά με την ασθένεια σε αυτή τη μελέτη και χρειάζονται περισσότερη εξέταση. Επίσης, η ανάλυση βιολογικών μονοπατιών έδειξε ότι αρκετές από τις στατιστικά σημαντικά διαφοροποιημένες πρωτεΐνες εμπλέκονται σε σημαντικά μονοπάτια που συσχετίζονται με την αυτοανοσία και την παθογένεια του σκληροδέρματος [3].  Στο επόμενο βήμα αυτοί οι υποσχόμενοι βιοδείκτες θα ήταν καλό να μελετηθούν περαιτέρω και να ελεγχθούν σε πιο προσβάσιμους ιστούς όπως είναι το αίμα.

[1] Chairta P, Nicolaou P, Christodoulou K (2017) Genomic and genetic studies of systemic sclerosis: A systematic review. Hum Immunol 78 (2):153-165, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27984087/ 
[2] Chairta P, Psarelis S, Michailidou K, Demetriou C, Symeonidou S, Nicolaou P, Christodoulou K (2020) Genetic Susceptibility to Systemic Sclerosis in the Greek-Cypriot Population: A Pilot Study. Genet Test Mol Biomarkers 24 (5):1-7, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7232649/ 
[3] Chairta P, Nicolaou, Sokratous K, Galant C, Houssiau F, Oulas A, Spyrou GM, Alarcon-Riquelme ME, Lauwerys BR, Christodoulou K (2020) Comparative analysis of affected and unaffected areas of systemic sclerosis skin biopsies by high-throughput proteomic approaches. Arthritis Res Ther 22(1):107, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32381114/ 

*Διδακτορική απόφοιτη της Σχολής Μοριακής Ιατρικής Κύπρου
Τμήμα Νευρογενετικής

Εικόνα 1: Γονοτύπηση των 18 πολυμορφισμων που σχετίζονται με το σκληρόδερμα χρησιμοποιώντας είτε την μέθοδο RFLP, αλληλουχία του Sanger ή multiplex SNaPshot minisequencing assay. (Α) Γονοτύπηση των πολυμορφισμών rs1341239 και rs3117230 χρησιμοποιώντας ένζυμα περιορισμού, ApoI και BsrBI, αντίστοιχα. (Β) Τα αποτελέσματα αλληλουχίας Sanger δείχνουν έναν ετερόζυγο γονότυπο των πολυμορφισμών rs12528892, rs132654 και rs2298428, αντίστοιχα. (Γ) Το πρώτο ηλεκτροφορόγραμμα δείχνει την ανίχνευση των δεκατριών SNP σε ένα τυχαίο δείγμα. Παρουσιάζονται τέσσερα ξεχωριστά ηλεκτροφόρα, ανάλογα με το χρώμα του αλληλίου. Οι μπλε, πράσινες, μαύρες και κόκκινες κορυφές αντιστοιχούν στο σήμα φθορισμού των αλληλίων G, A, C και T, αντίστοιχα. Η έγχρωμη μη γεμάτη κορυφή δείχνει μη ειδικό αλλήλιο, το οποίο δεν σχετίζεται με τον γονότυπο. Οι διακεκομμένες κορυφές αντιπροσωπεύουν τη θέση του εναλλακτικού αλληλίου στις περιπτώσεις ομόζυγων αποτελεσμάτων SNP. Ο γονότυπος των πολυμορφισμών του τυχαίου δείγματος είναι ο εξής: rs1800896 (GA), rs3128930 (CT), rs1799724 (GG), rs1126579 (GG), rs344781 (AA), rs1799964 (AA), rs2430561 (AA), rs4898 (CC), rs3128965 (GG), rs1800890 (TT), rs6918698 (GC), rs7574865 (CA), rs9399005 (GG).