ΤΗΣ ΣΑΒΑΝΝΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ*
Η οικογενής αμυλοειδής πολυνευροπάθεια (ATTR) είναι μια σπάνια αισθητικοκινητική νευροπάθεια του νευρικού συστήματος ενώ παράλληλα χαρακτηρίζεται ως συστηματική ασθένεια αφού επηρεάζει πολλά όργανα όπως καρδιά, οφθαλμούς, νεφρούς κ.α. Η ασθένεια ATTR χαρακτηρίζεται ως αυτοσωματική με επικρατικό χαρακτήρα και προκαλείται από διάφορες μεταλλάξεις στο γονίδιο TTR το οποίο αργότερα μεταφράζεται στην πρωτεΐνη τρανσθυρετίνη (TTR). Οι μεταλλάξεις στο γονίδιο αυτό προκαλούν την συσσώρευση λανθασμένων πρωτεϊνών που δημιουργούν πλάκες αμυλοειδούς στους διάφορους ιστούς του οργανισμού. Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί περισσότερες από 100 μεταλλάξεις στο γονίδιο TTR, ενώ η πιο κοινή μετάλλαξη είναι η Val30Met όπου το αμινοξύ Βαλίνη στη θέση 30 της πρωτεΐνης αντικαθιστάται με το αμινοξύ Μεθιονίνη. Υπάρχουν αρκετές ενδημικές εστίες της μετάλλαξης αυτής με τις πιο κύριες να είναι η Πορτογαλία, η Σουηδία και η Ιαπωνία. Επίσης η μετάλλαξη Val30Met είναι η μόνη που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα σε Κύπριους ασθενείς.
Η πρώτη επιδημιολογική μελέτη για την ασθένεια ATTR στη Κύπρο διεξήχθη το 2003 ενώ στόχος της παρούσας επιδημιολογικής έρευνας ήταν η επαναξιολόγηση κάποιων στατιστικών στοιχείων χρησιμοποιώντας επιπλέον δεδομένα μέχρι το τέλος του 2016. Η μελέτη έδειξε πως από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 μέχρι και το τέλος του 2016, 82 Κύπριοι από 31 διαφορετικές οικογένειες διαγνώστηκαν επίσημα με την ασθένεια ATTR. Η μέση ηλικία εμφάνισης της ασθένειας σε αυτούς τους ασθενείς ήταν 44.5 ετών. Η ηλικία εμφάνισης ποικίλλει μεταξύ των διαφόρων ενδημικών περιοχών. Η μέση ηλικία εμφάνισης στους πορτογάλους και ιαπωνικούς ασθενείς με ATTR είναι 33 έτη, ενώ σε Σουηδούς ασθενείς η μέση ηλικία εμφάνισης είναι 56 έτη.
Στις 31 Δεκεμβρίου 2016 καταγράφηκαν 46 ATTR ασθενείς εν ζωή από τους οποίους οι 36 είχαν μεταμοσχευθεί. Παράλληλα, η συχνότητα της ασθένειας ATTR το 2016 υπολογίστηκε στους 5.4 ασθενείς ανά 100,000 Κύπριους, ενώ υπολογίζεται ότι εμφανίζονται 0.3 νέα περιστατικά τον χρόνο ανά 100,000 Κύπριους. Η αύξηση της συχνότητας της ασθένειας στη διάρκεια των χρόνων είναι αποτέλεσμα του αυξανόμενου αριθμού ζωντανών ασθενών αφού οι νέοι εκδηλωτικοί φορείς παραπέμπονται για μεταμόσχευση ήπατος νωρίτερα, ενώ προηγουμένως μεταμοσχευμένοι ασθενείς επιβιώνουν. Η συχνότητα της ασθένειας σε άλλες ενδημικές περιοχές όπως η Βόρεια Πορτογαλία, η Βόρεια Σουηδία και η Ιαπωνία εκτιμάται ότι είναι 163/100,000, 104/100,000 και 0.1/100,000 αντίστοιχα.
Επίσης, εξετάστηκε το φαινόμενο της “προβλεψη” (η τάση για μεταφορά γενετικών στοιχείων από γενιά σε γενιά αυξάνοντας έτσι τη βαρύτητα της νόσου στις επόμενες γενιές) σε ζευγάρια ασθενών από γονείς-απογόνους. Τα αποτελέσματα έδειξαν μια στατιστικά σημαντική διαφορά όπου η ηλικία εμφάνισης στους απογόνους ήταν κατά μέσο όρο 9.6 έτη νωρίτερα από τους αντίστοιχους γονείς τους. Το φαινόμενο αυτό έχει αναφερθεί και στις πιο ενδημικές χώρες όπως η Πορτογαλία, η Σουηδία και η Ιαπωνία. Επιπλέον, εξετάζοντας την ΄΄διεισδυτικότητα΄΄ (η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται ένας κληρονομικός χαρακτήρας σε άτομα που φέρουν το ίδιο γονίδιο) της ασθένειας ATTR στο Κυπριακό πληθυσμό, διακρίναμε ότι το ρίσκο εκδήλωσης της αυξάνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες (εικόνα 1).
Εικόνα 1: Η ΄΄διεισδυτικότητα΄΄ της ασθένειας ATTR στο Κυπριακό πληθυσμό. Ο κίνδυνος ανάπτυξης της νόσου αυξάνεται μαζί με την ηλικία.
Επιπλέον, έχουμε εντοπίσει έναν αριθμό πολυμορφισμών στη περιοχή του γονιδίου C1q που συσχετίζονται με την ηλικία εμφάνισης των συμπτωμάτων. Το C1q ενεργοποιεί την κλασική οδό συμπληρώματος που οδηγεί στη ενεργοποίηση των φαγοκυττάρων και επάγει την κάθαρση των αποθέσεων αμυλοειδούς TTR. Οι συγκεκριμένοι πολυμορφισμοί εκτιμήθηκαν στατιστικά σημαντικοί και φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου σε μικρότερη ηλικία.
Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο παγκόσμιο περιοδικό Amyloid.
*Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Α (Νευροπαθολογία)
