ΤΗΣ ΑΝΤΡΙΑΣ ΣΥΚΑ*
Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες έχει εκδηλωθεί επιδημία ιλαράς που βρίσκεται σε εξέλιξη. Κατά την περίοδο 2016-2017 έχουν καταγραφεί περισσότερα από 20.000 περιστατικά σε όλη την Ευρώπη (30 EU/EEA Κράτη Μέλη) και 49 θάνατοι (8).
Από τις 01/5/2017 και μέχρι τις 1/3/2018 στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 1.829 κρούσματα ιλαράς, με μεγαλύτερη συχνότητα στη Ν. Ελλάδα. Στη μεγάλη πλειονότητα πρόκειται για άτομα Ελληνικής υπηκοότητας (κυρίως μικρά παιδιά από κοινότητες Ρομά και άτομα από το γενικό πληθυσμό κυρίως στην ηλικιακή ομάδα 25-44 ετών) που δεν έχουν ανοσία στην ιλαρά, μεταξύ των οποίων και επαγγελματίες υγείας που ήταν ανεμβολίαστοι ή ατελώς εμβολιασμένοι. Αναμένεται η εργαστηριακή επιβεβαίωση και άλλων κρουσμάτων το ερχόμενο διάστημα, και δεν μπορεί να αποκλειστεί η αύξηση των κρουσμάτων και η επέκτασή τους και σε άλλες γεωγραφικές περιοχές (8).
Συστήνεται ο εμβολιασμός με το μικτό εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (εμβόλιο MMR) των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων που δεν έχουν εμβολιαστεί με τις απαραίτητες δόσεις. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, παιδιά, έφηβοι και ενήλικες που έχουν γεννηθεί μετά το 1970 και δεν έχουν ιστορικό νόσου πρέπει να είναι εμβολιασμένοι με 2 δόσεις εμβολίου για την ιλαρά.
Περίπου 30% των περιπτώσεων ιλαράς έχουν μια ή περισσότερες επιπλοκές που είναι συχνότερες σε παιδιά 20 ετών (1,2,6). Οι συχνότερες επιπλοκές εμφανίζονται από το πεπτικό, αναπνευστικό και το ΚΝΣ. Από το πεπτικό εμφανίζεται διάρροια (8%) και σπανίως παροδική ηπατίτιδα. Σοβαρότερες επιπλοκές είναι η πνευμονία ιογενής (γιγαντοκυτταρική) ή δευτεροπαθής από μικρόβια (συχνότητα 6%) η οποία αποτελεί και τη συχνότερη αιτία θανάτου, η οξεία μέση πυώδης ωτίτιδα (7%), η οξεία εγκεφαλίτιδα (0,1%) που προβάλλει με υπερπυρεξία, ανησυχία, διέγερση, θόλωση της διάνοιας, σπασμούς και κώμα. Η υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτις (SSPE), είναι σπάνια επιπλοκή, εμφανίζεται μετά παρέλευση κατά μέσο όρο 7 ετών από την εκδήλωση της ιλαράς και οφείλεται σε βλάβη των εγκεφαλικών κυττάρων από τον ιό της ιλαράς που παραμένει και πολλαπλασιάζεται μετά την αποδρομή της νόσου (1,2,6). Οι ενήλικες νοσούν σπάνια από ιλαρά αλλά σοβαρότερα από τα παιδιά. Οι επιπλοκές αφορούν κυρίως το αναπνευστικό: πνευμονία (30%), μέση πυώδης ωτίτιδα (29%), ιγμορίτιδα (25%) (6). Η νόσηση κατά την εγκυμοσύνη σχετίζεται με αποβολή του εμβρύου, πρόωρο τοκετό, χαμηλού βάρους γέννησης νεογνό (1,6). Θάνατοι από ιλαρά έχουν αναφερθεί σε ανεπτυγμένες χώρες σε 1-2‰ των κρουσμάτων (1,2,7). Η θνητότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες αγγίζει το 25% (1).
Αυτή η ιογενής λοίμωξη θα μπορούσε να έχει εξαλειφθεί από το 2010 αν όλοι οι γονείς λάμβαναν προληπτικά μέτρα, δηλαδή εμβολίαζαν τα παιδιά τους. Τα επιδημιολογικά στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία καθώς από την 1η Ιανουαρίου του 2016 μέχρι τα τέλη Ιουλίου του 2017 είχαν καταγραφεί περισσότερα από 17.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα ιλαράς και 40 θάνατοι, στις 30 χώρες μέλη(8).
Τους πρώτους 7 μήνες του 2017 καταγράφηκαν συνολικά 9.642 περιστατικών ιλαράς. Αυτό που προβληματίζει έντονα τους επιστήμονες είναι το γεγονός ότι νόσησαν πενταπλάσιοι άνθρωποι σε σχέση με το ίδιο διάστημα του 2016 (1.849 κρούσματα ιλαράς). Το τρέχον έτος οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα περισσότερα κρούσματα είναι οι εξής(8):
Ιταλία 4.204
Ρουμανία 3.117
Γερμανία 798
"Κάθε θάνατος ή αναπηρία που προκαλείται από αυτή την αποτρέψιμη ασθένεια, αποτελεί μία απαράδεκτη τραγωδία", ανέφερε χαρακτηριστικά η Zsuzsanna Jakab, περιφερειακή διευθύντρια του ΠΟΥ για την Ευρώπη. Η ίδια σημειώνει στην επίσημη ανακοίνωση του ΠΟΥ:
"Μας ανησυχεί πολύ το γεγονός ότι, ενώ υπάρχει ασφαλές, αποτελεσματικό και οικονομικό προσιτό εμβόλιο, η ιλαρά παραμένει παγκοσμίως μία από τις κύριες αιτίες θανάτου των παιδιών και δυστυχώς η Ευρώπη δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτό τον κανόνα. Καλώ όλες τις χώρες με ενδημική ιλαρά να λάβουν επειγόντως μέτρα για να σταματήσουν την μετάδοσή της εντός των συνόρων τους και καλώ όλες τις χώρες που το έχουν ήδη επιτύχει αυτό, να εξακολουθήσουν να βρίσκονται σε επιφυλακή και να διατηρούν το υψηλό επίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού τους".
Η ιλαρά είναι ιδιαιτέρως μεταδοτική και ο εμβολιασμός του πληθυσμού σε επίπεδο της τάξης του 95%, δεν μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση της. Τα κράτη της ΕΕ αρχίζουν σταδιακά να αυστηροποιούν το νομικό πλαίσιο σχετικά με τον εμβολιασμό, για να αντιμετωπιστεί το αντιεμβολιαστικό κίνημα με τις συνέπειες του. Η Γερμανία πέρασε νόμο που υποχρεώνει τους γονείς να δηλώνουν τα εμβόλια που έχουν κάνει τα παιδιά όταν εκείνα πηγαίνουν στο νηπιαγωγείο, και έχει θεσπίσει πρόστιμο 2.500 ευρώ για όσους δεν τα εμβολιάζουν, ενώ η Ιταλία κατέστησε υποχρεωτικούς 12 εμβολιασμούς.
Το λεγόμενο αντιεμβολιαστικό κίνημα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990, όταν δημοσιεύτηκε μελέτη που συνέδεε το τριπλό εμβόλιο MMR (ιλαράς, παρωτίτιδας, ευλογιάς) με τον αυτισμό. Η έρευνα αποδείχθηκε τελικά απάτη και ο γιατρός που τη συνέταξε (Andrew Wakefield) έχασε την άδειά του στη Βρετανία. Ο Wakefield δημοσίευσε ένα case report 12 παιδιών με ανωμαλίες του γαστρεντερικού συστήματος, 9 από τα οποία υποτίθεται ότι εμφάνισαν "παλίνδρομο αυτισμό" εντός 14 ημερών από τον εμβολιασμό τους με MMR. Ο Wakefield είχε προσληφθεί από έναν δικηγόρο το Richard Barr δύο χρόνια πριν τη διεξαγωγή της έρευνάς του, λαμβάνοντας ως αμοιβή ποσό 150 λιρών την ώρα, για να κατασκευάσει μία υπόθεση εναντίον του MMR, ελπίζοντας να θησαυρίσει από τις μαζικές αγωγές γονέων αυτιστικών παιδιών που θα επακολουθούσαν. Από την άλλη, ο Wakefield ήθελε να προωθήσει το δικό του εμβόλιο ιλαράς ως ανταγωνιστή του τριπλού MMR. Ο δημοσιογράφος Brian Deer των Sunday Times αποκάλυψε την όλη απάτη. Όλη η έρευνα του δημοσιεύεται στην προσωπική ιστοσελίδα του(7).
Κεντρικό σημείο της στρατηγικής πρόληψης της ιλαράς είναι ο εμβολιασμός, αναφέρει το ΚΕΕΛΠΝΟ. Το εμβόλιο που κυκλοφορεί περιέχει ζώντα εξασθενημένο ιό ιλαράς που έχει καλλιεργηθεί σε κύτταρα εμβρύου όρνιθας. Το εμβόλιο συνιστάται να γίνεται υποδόρια σε δύο δόσεις, σε ηλικία 12-15 μηνών και 4-6 ετών, και σε κάθε περίπτωση είναι καλύτερο να δίνεται με τη μορφή τριδύναμου (ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας) ή τετραδύναμου εμβολίου (ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας-ανεμευλογιάς). Σε περιοχές όπου υπάρχουν κρούσματα, ο εμβολιασμός του παιδικού πληθυσμού πρέπει να γίνεται σε ηλικία 12 μηνών. Επίσης, σε περίπτωση επιδημικής έξαρσης της ιλαράς, ο εμβολιασμός μπορεί να γίνεται και σε μικρότερη ηλικία, αλλά τότε χρειάζεται επανεμβολιασμός με το MMR στην ηλικία των 15 μηνών (8).
Η χορήγηση του εμβολίου με ζώντες εξασθενημένους ιούς αντενδείκνυται στις παρακάτω περιπτώσεις(1):
-Σε ασθενείς με ανοσοκαταστολή. Η HIV λοίμωξη δεν αποτελεί απόλυτη αντένδειξη.
-Σε επίνοσες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας θα πρέπει να δίνονται σαφείς οδηγίες να αποφύγουν την εγκυμοσύνη για τουλάχιστον ένα μήνα μετά τον εμβολιασμό τους με εμβόλιο MMR για τον θεωρητικό κίνδυνο πρόκλησης βλάβης στο έμβρυο.
-Σε άτομα που παρουσίασαν αντίδραση υπερευαισθησίας σε προηγούμενη δόση του εμβολίου στη ζελατίνη ή στη νεομυκίνη. Η αλλεργία στο αυγό δεν αποτελεί αντένδειξη.
-Το εμβόλιο θα πρέπει να χορηγείται τουλάχιστον 14 ημέρες πριν τη χορήγηση γ-σφαιρίνης ή μετάγγισης αίματος, ή τρεις μήνες μετά.
Βιβλιογραφία
1. CDC. Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (The Pink Book). Atkinson W, Wolfe S, Hamborsky J, eds. 12th ed. Washington DC: Public Health Foundation, 2011.
2. Mason WH. Measles. In: Kliegman RM Behrman RE, Jenson HB, Stanton BF eds. Nelson textbook of pediatrics. 18th ed. Philadelphia: Saunders Elsevier. 2007; pp: 1331-1337.
3. American Public Health Association. Control of communicable diseases manual, 19th edition. Heymann DL ed. 2008; pp: 403-408.
4. Royal College of Paediatrics and Child Health. Manual of childhood infections, 3rd edition. Sharland M ed. Oxford University Press 2011; pp:624-27.
5. Cherry JD. Measles virus. In: Feigin RD, Cherry JD, Demmler-Harrison GJ, Kaplan SL eds. Textbook of Pediatric Infectious Diseases, 6th edition. Saunders Elsevier. 2009; pp:2427-2451.
6. Συριοπούλου Β. Ιλαρά. Στο: Γιαμαρέλλου Ε συντ. Λοιμώξεις και αντιμικροβιακή χημειοθεραπεία. Εκδ. Π. Χ. Π ασχαλίδη. 2009; σελ: 1211-17.
7. CDC. Measles, mumps, and rubella vaccine use and strategies for elimination of measles, rubella, and congenital rubella syndrome and control of mumps: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR 1998;47(No. RR-8):1-57.
8. ΚΕΕΛΠΝΟ, http://www.keelpno.gr
*RN,BSc Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λεμεσός, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Πανεπιστήμιο Frederick, Λευκωσία, Νοσηλευτική Λειτουργός στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας
