Όλους μας έχει απασχολήσει το θέμα χοληστερόλη - τριγλυκερίδια, άλλους πολύ, άλλους λίγο. Τι είναι ακριβώς και πως μπορούμε να την ελέγξουμε; Μιλώντας στο «Υgeia-Νews» ο παθολόγος – διαβητολογος Δρ. Σάββας Ιωάννου, τονίζει τη σημασία της χοληστερόλης για την υγεία μας και εξηγεί με ποιο τρόπο θα την κρατήσουμε σταθερή!
Χοληστερίνη και τριγλυκερίδια
ΕΡ: Σύνηθες φαινόμενο αποτελεί πλέον στην Κύπρο χοληστερόλη και τριγλυκερίδια. Όλοι τα αναφέρουμε αλλά ίσως δεν ξέρουμε ακριβώς περί τίνος πρόκειται;
ΑΠ: Η χοληστερίνη ή χοληστερόλη, όπως και τα τριγλυκερίδια, είναι λιπίδια του αίματος, αδιάλυτα στο νερό και στο πλάσμα. Ο περισσότερος κόσμος έχει συνήθως μια αρνητική εικόνα για τα λιπίδια αυτά. Γεγονός είναι όμως ότι η χοληστερόλη είναι πολύ σημαντική στη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Έχει πολύ σημαντικό ρόλο στον σχηματισμό των εγκεφαλικών και νευρικών κυττάρων, στην κατασκευή κυτταρικών μεμβρανών καθώς και στη σύνθεση συγκεκριμένων ορμονών (όπως η κορτιζόνη και η τεστοστερόνη), βιταμινών (όπως η βιταμίνη D), είναι βασικό στοιχείο της χολής και αποτελεί κύρια πηγή ενέργειας για τον οργανισμό μας.
Ο ανθρώπινος οργανισμός παίρνει μόλις το 20% της χοληστερόλης που χρειάζεται από τη διατροφή, ενώ το υπόλοιπο 80% το συνθέτει στο συκώτι. Η χοληστερίνη ωστόσο μπορεί να γίνει επικίνδυνη όταν τα επίπεδά της στο αίμα αυξηθούν, καθώς τότε εναποτίθεται στα τοιχώματα των αγγείων συμβάλλοντας στη δημιουργία της αθηρωματικής πλάκας και αρτηριοσκλήρυνσης, οδηγώντας σε καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Τα τριγλυκερίδια είναι λιπίδια που κυκλοφορούν στο αίμα και μπορεί να προέρχονται από τις τροφές ή να συντίθενται από τον ίδιο τον οργανισμό. Η αύξησή τους μπορεί να οφείλεται σε διαταραχή του μεταβολισμού του οργανισμού και σε αυξημένη πρόσληψη τους μέσω των τροφών. Ο αρρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης, η αύξηση του βάρους σώματος και η κατάχρηση αλκοόλ αυξάνουν επίσης τα τριγλυκερίδια. Τα αυξημένα τριγλυκερίδια μπορούν να προκαλέσουν επίσης καρδιαγγειακά προβλήματα, αν και σε μικρότερο βαθμό από ό,τι η χοληστερίνη, αλλά και παγκρεατίτιδα.
Άτομα με χαμηλή HDL έχουν υψηλό κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων
ΕΡ: Ακούμε συχνά για την «καλή» χοληστερόλη. Γιατί θεωρείται έτσι και πως επηρεάζει τον οργανισμό όταν είναι χαμηλή;
ΑΠ: Τόσο η χοληστερίνη όσο και τα τριγλυκερίδια για να κυκλοφορήσουν στο αίμα ενσωματώνονται σε ειδικά συμπλέγματα, ευδιάλυτα στο πλάσμα του αίματος, τα οποία λέγονται λιποπρωτεΐνες. Υπάρχουν δύο κύρια είδη λιποπρωτεϊνών που αναφέρονται ως «καλή» και «κακή» χοληστερίνη. Η λεγόμενη «κακή» χοληστερίνη είναι οι λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (LDL – Low Density Lipoproteins) που έχουν ως κύριο ρόλο τη μεταφορά του λίπους από το συκώτι στους ιστούς του σώματος. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες όμως, η LDL χοληστερόλη προσκολλάται στα τοιχώματα των αρτηριών δημιουργώντας την αθηρωματική πλάκα, με αποτέλεσμα η διάμετρός τους να μικραίνει και τα αγγεία να «στενεύουν». Η αθηροσκλήρωση αυξάνει την τάση ανάπτυξης θρόμβων στο αίμα. Αντίθετα, η «καλή» χοληστερίνη είναι οι λιποπρωτεΐνες υψηλής πυκνότητας (HDL – High Density Lipoproteins) που μεταφέρουν την χοληστερίνη στο συκώτι όπου αποδομείται, «καταστρέφεται» και απεκκρίνεται από τον οργανισμό, προστατεύοντας μ' αυτόν τον τρόπο τα αγγεία από την αθηρωμάτωση. Επί της ουσίας δηλαδή, βοηθά στη διατήρηση της καλής υγείας των αιμοφόρων αγγείων, που μένουν πιο καθαρά. Άτομα με χαμηλές τιμές HDL έχουν υψηλό κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Πως αυξάνουμε την HDL
ΕΡ: Πως μπορεί να αυξηθεί;
ΑΠ: Xρειάζονται μόνο λίγες απλές κινήσεις για να αυξηθούν τα επίπεδα της HDL (της «καλής» χοληστερίνης) στον οργανισμό, δίνοντάς του αντοχές απέναντι στα καρδιαγγειακά νοσήματα. Η αερόβια σωματική άσκηση και η απώλεια βάρους σώματος ανεβάζουν τα επίπεδα της HDL. Άτομα που κάνουν διατροφή πλούσια σε υδατάνθρακες (ζυμαρικά, ψωμί, ζάχαρη) – ακόμα και αν ασκούνται τακτικά – τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα HDL από άτομα που τρώνε πολλές πρωτεΐνες σε συνδυασμό με λαχανικά. Επιπρόσθετα, οι ίνες των φρούτων και λαχανικών όπως και τα προϊόντα ολικής άλεσης, έχει βρεθεί ότι αυξάνουν τα επίπεδα της HDL. Είναι επίσης πλέον κοινώς αποδεκτό ότι ένα ποτήρι κρασί την ημέρα είναι σύμμαχος και όχι εχθρός. Aν και γενικά το αλκοόλ φαίνεται πως βοηθά στην αύξηση της HDL, τα αντιοξειδωτικά που περιέχονται στη μαύρη μπίρα και το κόκκινο κρασί δίνουν ένα επιπρόσθετο λόγο για να προτιμώνται. Tο κάπνισμα μειώνει τα επίπεδα της HDL στον οργανισμό. Η διακοπή της κακιάς αυτής συνήθειας συνοδεύεται από αύξηση της HDL.
Σημαντικός ο έλεγχος
ΕΡ: Πόσο συχνά πρέπει να ελέγχονται (χοληστερόλη και τριγλυκερίδια);
ΑΠ: Είναι πλέον αποδεκτό ότι η αρτηριοσκλήρυνση είναι νόσος που αρχίζει από την βρεφική ηλικία. Συνεπώς, οι τιμές χοληστερόλης πρέπει να ελέγχονται από την παιδική ηλικία, εφόσον υπάρχει οικογενειακό ιστορικό συγγενούς υπερχοληστερολαιμίας ή στεφανιαίας νόσου σε νεαρή ηλικία στους γονείς. Εάν δεν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό, τότε οι εξετάσεις για χοληστερόλη και τριγλυκερίδια μπορούν να γίνουν περίπου στην ηλικία των 18 ετών.Μετά την ηλικία αυτή, κι εφόσον οι τιμές της χοληστερόλης είναι μέσα στα επιθυμητά όρια, τότε αρκεί μια επανάληψη της μέτρησης κάθε 5 χρόνια.
Αν οι τιμές είναι οριακά φυσιολογικές, τότε χρειάζεται μέτρηση νωρίτερα από την πενταετία – το ακριβές διάστημα του επαναληπτικού ελέγχου το κρίνει ο γιατρός. Αν η τιμή είναι υψηλή, τότε χρειάζεται στενότερη παρακολούθηση από το γιατρό, που θα καθορίσει κάθε πότε θα γίνεται ο έλεγχος, ανάλογα και με τους υπόλοιπους παράγοντες κινδύνου.Εκείνοι οι οποίοι ελέγχουν τη χοληστερόλη τους με δίαιτα και φάρμακο θα πρέπει να κάνουν σχετική εξέταση αίματος κάθε έξι – δώδεκα μήνες. Επίσης, οι διαβητικοί και υπερτασικοί ασθενείς πρέπει να ελέγχουν τις τιμές της χοληστερόλης σε ετήσια βάση.
Πως μειώνεται η κακή χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια;
ΕΡ: Πως μπορούν να μειωθούν η κακή χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια;
ΑΠ: Tρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε μονοακόρεστα λίπη (όπως το ελαιόλαδο και οι ξηροί καρποί) φαίνεται πως είναι τα κατάλληλα για τη μείωση της LDL (της «κακής» χοληστερίνης). Η κατανάλωση ψαριών που περιέχουν ω-3 λιπαρά οξέα (σολομός, σαρδέλα, ρέγκα, πελαγίσια τσιπούρα κλπ.) βοηθά στη μείωση των τριγλυκεριδίων. Tα κορεσμένα λίπη, όπως αυτά που περιέχονται στο κρέας και στα γαλακτοκομικά προϊόντα, αυξάνουν την LDL, γι’ αυτό θα είναι καλό να ελαττωθεί η κατανάλωσή τους. Tα πλέον επιβλαβή όλων είναι τα τρανς λιπαρά οξέα, όπως αυτά που περιέχονται στη μαργαρίνη, τα κράκερ, τα ταχυφαγητά και τα διάφορα σνακ. Aυτές οι τροφές μπορούν να επιτύχουν το εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό, να αυξήσουν δηλαδή τα επίπεδα της LDL και να μειώσουν την HDL.
Αυγό και χοληστερόνη
ΕΡ: Πολλές φορές μελέτες πανεπιστημίων δίνουν αντικρουόμενα αποτελέσματα ερευνών για θέματα κατανάλωσης κάποιων τροφών, πχ. το αυγό ξέραμε ότι περιέχει χοληστερόλη. Κάποιες έρευνες όμως αντικρούουν αυτή την άποψη κλπ.
ΑΠ: Τα αυγά είναι μια τροφή υψηλής βιολογικής αξίας, η ενοχοποίησή τους ωστόσο για αύξηση της χοληστερίνης έχει οδηγήσει αρκετούς στον αποκλεισμό ή το σημαντικό περιορισμό τους. Το ασπράδι των αυγών είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεΐνη, καθώς περιέχει όλα τα απαραίτητα αμινοξέα. Ο κρόκος περιέχει το μεγαλύτερο μέρος των θρεπτικών ουσιών (ασβέστιο, φώσφορο, νάτριο, κάλιο, βιταμίνη Α και Β12, φολικό οξύ, σίδηρο) καθώς και λιπίδια πλούσια σε φωσφολιπίδια, ενώ η αναλογία πολυακόρεστων λιπαρών οξέων προς τα κορεσμένα είναι αρκετά υψηλή. Σύμφωνα με νεότερες έρευνες, η χοληστερόλη του αυγού επηρεάζει τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα σε μικρό βαθμό. Το αυγό περιέχει επίσης και αρκετή ποσότητα λεκιθίνης, ένα λιπίδιο που θεωρείται χοληστερινο-προστατευτικό, καθώς λειτουργεί ως αντίβαρο, με αποτέλεσμα η συμβολή του αυγού στην αύξηση της χοληστερίνης, να ελαχιστοποιείται. Ο ιδανικός συνδυασμός είναι να αποφεύγεται η ταυτόχρονη κατανάλωση του αυγού και μιας άλλης πηγής χοληστερίνης, όπως είναι το κρέας, το κοτόπουλο ή τα θαλασσινά μέσα στην ίδια μέρα.
ΕΡ: Υπάρχει ενδεχόμενο τόσο η χοληστερόλη όσο και τα τριγλυκερίδια να μην είναι αποτέλεσμα διατροφής αλλά κάποιου άλλου παράγοντα;
ΑΠ: Η υπερλιπιδαιμία συνήθως οφείλεται σε ένα συνδυασμό περιβαλλοντικών και γενετικών παραγόντων. Περιβαλλοντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την παχυσαρκία και τις διατροφικές επιλογές. Γενετικές συνεισφορές οφείλονται συνήθως στις προσθετικές επιδράσεις διαφόρων γονιδίων.
Προκαλούν υπερλιπιδαιμία
ΕΡ: Ποιοι είναι αυτοί;
ΑΠ: Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες και δευτερεύοντα αίτια που προκαλούν υπερλιπιδαιμία άσχετα με τη διατροφή, όπως: σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 (μη ινσουλινοεξαρτώμενος), μονοκλωνική γαμμαπάθεια, νεφρωσικό σύνδρομο, αποφρακτικός ίκτερος, υποθυρεοειδισμός, σύνδρομο Cushing, νευρική ανορεξία καθώς και διάφορα φάρμακα (θειαζιδικά διουρητικά, κυκλοσπορίνη, γλυκοκορτικοειδή κ.α). Επιπρόσθετα, η οικογενής υπερχοληστεριναιμία είναι μία κληρονομική νόσος του μεταβολισμού στην οποία ένα γενετικό πρόβλημα προκαλεί πολύ υψηλά επίπεδα χοληστερίνης και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά μέσα σε μία οικογένεια.
Οι εξετάσεις αίματος
ΕΡ: Όταν κάνουμε εξετάσεις για χοληστερόλη ή άλλες παθήσεις προσέχουμε τη διατροφή μας την προηγούμενη μέρα. Πρέπει να γίνεται αυτό; Δεν επηρεάζεται η «πραγματική εικόνα»;
ΑΠ: Οι εξετάσεις αίματος δίνουν στο γιατρό μια εικόνα για τη γενικότερη κατάσταση του οργανισμού. Για τον έλεγχο των λιπιδίων απαιτείται όπως η λήψη αίματος γίνεται νωρίς το πρωί χωρίς να έχει προηγηθεί σίτιση, παρά μόνο πόση νερού, τις προηγούμενες 10 – 12 ώρες. Είναι γεγονός πως υπάρχει ο κίνδυνος οι τιμές των λιπιδίων να είναι πλασματικά φυσιολογικές και να οδηγήσουν το γιατρό σε λανθασμένα συμπεράσματα. Από την άλλη, το αίμα μετά από βραδινή σίτιση πλούσια σε λίπος, μπορεί να είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε τριγλυκερίδια, γεγονός που δυσχεραίνει επίσης την εξαγωγή σωστών συμπερασμάτων. Επί τη παρούσης, η επίσημη οδηγία που υπάρχει είναι αυτή που προανέφερα.
ΕΡ: Εσείς τι εισήγηστε σε ότι αφορά αυτές τις εξετάσεις;
ΑΠ: Οι τιμές της χοληστερίνης πρέπει να επιβεβαιωθούν με επανειλημμένες μετρήσεις (τουλάχιστον 2 μετρήσεις). Αν οι τιμές της είναι υψηλές, τότε καταβάλλεται προσπάθεια να μειωθούν με δίαιτα και σωματική άσκηση. Φαρμακευτική αγωγή χορηγείται όταν τα υγιεινοδιαιτητικά μέσα δεν αποδίδουν καθώς και όταν συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου, όπως κάπνισμα, υπέρταση, διαβήτης, χαμηλή «καλή» χοληστερίνη και παχυσαρκία. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη μείωση της χοληστερίνης είναι κυρίως οι στατίνες που είναι γενικά ασφαλή φάρμακα και, όταν η χορήγησή τους γίνεται με προσοχή, δεν έχουν σημαντικές παρενέργειες.
ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
