«Στο Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ) έχουμε διάφορες ορμονικές διαταραχές, με κύριες, τα αυξημένα ανδρογόνα και την αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη»
Πολυκυστικές Ωοθηκών! Μόνο αν είσαι γυναίκα μπορείς να αντιληφθείς την ταλαιπωρία που υφίσταται κάποια, η οποία υποφέρει από τέτοιες. Οι «δύσκολες» μέρες γίνονται καμιά φορά ανυπόφορες από τους πόνους, τριχοφυΐα, επιπρόσθετα κιλά! Τι είναι ακριβώς οι πολυκυστικές ωοθηκών και πως μπορούμε να γλιτώσουμε από την ταλαιπωρία που μας προκαλούν. Ο Δρ Άγγελος Κυριάκου, ενδοκρινολόγος/διαβητολόγος μιλά στο «Ygeia-News» και μας εξηγεί τα πάντα!
ΕΡ: Ακούμε συχνά πολλές γυναίκες, ακόμη και σε πολύ νεαρή ηλικία να ταλαιπωρούνται από πολυκιστικές στις ωοθήκες.
ΑΠ: Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ) επηρεάζει μέχρι και 15% των γυναικών κατά τις αναπαραγωγικές ηλικίες. Να αναφέρουμε ότι οι όροι ΣΠΩ και Πολυκυστικές Ωοθήκες (ΠΩ) πολλές φορές χρησιμοποιούνται σαν να έχουν την ίδια σημασία, το οποίο όμως δεν ισχύει.
ΕΡ: Που διαφέρουν.
ΑΠ: ΠΩ: Ουσιαστικά υποδηλώνει συγκεκριμένες εμφανίσεις των ωοθηκών στον υπέρηχο με πολλές μικρές περιφερειακές κύστες στις ωοθήκες. Να σημειώσουμε εδώ πως ιδανικά πρέπει να γίνεται ενδο-κολπικός παρά κοιλιακός (εξωτερικός) υπέρηχος.
ΣΠΩ: Υποδηλώνει την ύπαρξη ενός συνδρόμου, μιας συλλογής χαρακτηριστικών ως εξής:
α. ολιγομηνόρροια (αυξημένος κύκλος περιόδου συνήθως πέραν των 35 ημερών) ή έλλειψη των περιόδων ή/και ακανόνιστη ή μειωμένη ωορρηξία,
β. αυξημένα ανδρογόνα (ορμόνες όπως η τεστοστερόνη): αυτό μπορεί να εκδηλωθεί είτε κλινικά με συμπτώματα όπως ακμή, τριχοφυΐα κτλ. είτε εργαστηριακά στις αναλύσεις αίματος) και
γ. ΠΩ σε εξέταση με υπέρηχο ωοθηκών.
Συνήθως χρειαζόμαστε τουλάχιστον 2 από τα 3 αυτά χαρακτηριστικά για να επιβεβαιώσουμε τη διάγνωση. Άρα για παράδειγμα μπορούμε κάλλιστα να κάνουμε τη διάγνωση σε μια κοπέλα που έχει κύκλο περιόδου 35-40 μέρες και ακμή αλλά με κανονικές εμφανίσεις των ωοθηκών στον υπέρηχο (χωρίς ΠΩ). Επίσης, απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει η διάγνωση είναι ο αποκλεισμός άλλων ενδοκρινικών παθήσεων που μπορούν να παρουσιάσουν παρόμοια συμπτωματολογία, όπως προβλήματα προλακτίνης, θυρεοειδή, κορτιζόλης, αυξητικής ορμόνης κτλ.
Διάφορες ορμονικές διαταραχές
ΕΡ: Υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά/συμπτώματα που πρέπει να μας υποψιάσουν;
ΑΠ: Στο ΣΠΩ έχουμε διάφορες ορμονικές διαταραχές, με κύριες, τα αυξημένα ανδρογόνα και την αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη. Για παράδειγμα, πολλές γυναίκες με ΣΠΩ παραπονιούνται για αραίωση ή απώλεια μαλλιών από το τριχωτό της κεφαλής και για αυξημένη λιπαρότητα του δέρματος. Επιπλέoν, η πλειοψηφία, αλλά όχι όλες, οι γυναίκες με ΣΠΩ είναι είτε υπέρβαρες είτε παχύσαρκες. Επίσης εμπειρικά παρατηρούμε πως πολλές τέτοιες γυναίκες παραπονιούνται για δυσκολία στο χάσιμο βάρους το οποίο ίσως σχετίζεται με την αντίσταση στην ινσουλίνη που δεσπόζει σ΄ αυτή την πάθηση.
Ακόμη είναι αποδεδειγμένο πως γυναίκες με ΣΠΩ διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης προ-διαβήτη, τύπου 2 διαβήτη, διαβήτη της κύησης, αυξημένα επίπεδα λιπιδίων και ως εκ τούτου μάλλον διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιοαγγειακά νοσήματα. Εξ ου και η ανάγκη να παρακολουθούνται μακροπρόθεσμα κι από παθολογικής σκοπιάς.
Επιπλέον, αυτές οι γυναίκες διατρέχουν ελαφρά αυξημένο κίνδυνο για προβλήματα γονιμότητας και με την εγκυμοσύνη. Ωστόσο πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως ο κίνδυνος αυτός αντιστρέφεται μετά από τη διάγνωση του ΣΠΩ. Δηλαδή με άλλα λόγια, γυναίκες με ΣΠΩ που έχουν τακτική επαφή με τον ενδοκρινολόγο τους και λαμβάνουν ιατροφαρμακευτική φροντίδα και θεραπεία δεν έχουν αυξημένο κίνδυνο σε σύγκριση με γυναίκες που δεν έχουν ΣΠΩ και αυτό είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό μήνυμα.
ΕΡ: Άρα υπάρχει θεραπεία;
ΑΠ: Η θεραπεία εξαρτάται κυρίως από τη συμπτωματολογία της ασθενούς, αλλά επίσης και από το ιστορικό και τις προτεραιότητες της ασθενούς. Παρ’ όλο που έχουμε καλές θεραπείες στο «οπλοστάσιό» μας για αντιμετώπιση του ΣΠΩ, παράλληλα δεν υπάρχει κάποιο θαυματουργό χάπι για όλα τα περιστατικά ΣΠΩ που εξολοθρεύει όλα τα συμπτώματα και δεν έχει οποιεσδήποτε πιθανές παρενέργειες.
Χάσιμο βάρους και μείωση συμπτωμάτων
ΕΡ: Πέραν της φαρμακευτικής αγωγής;
ΑΠ: Το χάσιμο βάρους βοηθά στις πλείστες των περιπτώσεων και κυρίως σε υπέρβαρες ή παχύσαρκες γυναίκες. Η συμβολή ενός κλινικού διατροφολόγου είναι συνήθως αναγκαία. Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ σε μια έρευνα που ηγήθηκα, σε συνεργασία με το πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Salford (Ηνωμένο Βασίλειο) στο πρόσφατο παρελθόν και η οποία δημοσιεύτηκε στο ιατρικό έντυπο «EuropeanJournalofInternalMedicine» (http://www.ejinme.com/action/showFullTextImages?pii=S0953-6205%2813%2900962-X).
Σε αυτή λοιπόν την έρευνα είχαμε στρατολογήσει 50 θνησιγόνα παχύσαρκες ασθενείς με ΣΠΩ και 50 θνησιγόνα παχύσαρκες γυναίκες χωρίς ΣΠΩ. Και οι 100 αυτές γυναίκες υποβλήθηκαν σε εγχείρηση ‘bypass’ (Gastric Bypass Surgery) για χάσιμο βάρους. Παρατηρήσαμε παρόμοια αποτελέσματα όσον αφορά το μεγάλο χάσιμο βάρους, μείωση της πίεσης, βελτίωση των λιπιδίων και στις δύο ομάδες των ασθενών αυτών. Παράλληλα οι γυναίκες με ΣΠΩ παρουσίασαν δραματική βελτίωση των συμπτωμάτων τους με επαναφορά του φυσιολογικού κύκλου της περιόδου και μείωση της τριχοφυΐας και της ακμής. Παρόμοια έρευνα υπάρχει και από την Ισπανία όπου παρατήρησαν απόλυτη «διάλυση» των συμπτωμάτων και άλλων χαρακτηριστικών του ΣΠΩ σε θνησογόνα παχύσαρκες γυναίκες που υποβλήθηκαν σε εγχείρηση «bypass» για χάσιμο βάρους (https://academic.oup.com/jcem/article/90/12/6364/2837143). Φυσικά αυτή η επιλογή είναι σχετική με μια μικρή μειοψηφία γυναικών με ΣΠΩ αλλά αξίζει να αναφερθεί γιατί αποδεικνύει τον κανόνα πως το χάσιμο βάρους βοηθά στην μείωση των συμπτωμάτων στην πάθηση αυτή.
Λήψη αντισυλληπτικών χαπιών
ΕΡ: Αναφερθήκατε σε κάποια συμπτώματα όπως ο κύκλος της περιόδου, η τριχοφυΐα και η ακμή. Πως αντιμετωπίζονται αυτά;
ΑΠ: Σε ότι αφορά την ολιγομηνορροια η καλύτερη αρχική θεραπεία είναι τα αντισυλληπτικά χάπια. Αυτά πρέπει να δίνονται πάντα κάτω από ιατρική συνταγή και μόνο μετά από μια προσεκτική συζήτηση όσον αφορά το ισοζύγιο θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων της θεραπείας αυτής. Τα αντισυλληπτικά μειώνουν τα ανδρογόνα και επιτρέπουν την τεχνητή ρύθμιση του κύκλου. Έχουν επίσης σαν θετική «παρενέργεια» τη ρύθμιση της δυσμηνόρροιας (ο έντονος πόνος σε σχέση με την περίοδο) και μηνορραγίας (ασυνήθιστα βαριά ή παρατεταμένη αιμορραγία κατά την έμμηνο ρύση). Τα αντισυλληπτικά θα πρέπει να αποφεύγονται σε άτομα υψηλού κινδύνου για θρόμβωση π.χ. γυναίκες άνω των 35 χρόνων που είναι καπνίστριες .
Φάρμακα όπως η μετφορμίνη που δρουν στην «αντίσταση στην ινσουλίνη» έχουν πιο ήπια αποτελεσματικότητα όσον αφορά τη ρύθμιση της περιόδου συγκριτικά με τα αντισυλληπτικά.
Στην περίπτωση της τριχοφυΐας, πολλές γυναίκες χρησιμοποιούν μηχανικά μέσα αντιμετώπισης όπως τσιμπίδες, κερί, ξύρισμα, λέιζερ και ηλεκτρόλυση. Συγκριτικά το λέιζερ και η ηλεκτρόλυση αποτελούν τα πιο αποτελεσματικά μέσα αλλά από μόνα τους πολλές φορές αδυνατούν να ελέγξουν το πρόβλημα.
Πάλι η πιο αποτελεσματική αγωγή είναι τα αντισυλληπτικά χάπια. Υπάρχουν αντισυλληπτικά χάπια που περιλαμβάνουν μικρή δόση αντί-ανδρογόνου (φάρμακο που ανταγωνίζεται τη δράση της τεστοστερόνης) τα οποία ίσως να έχουν κάποιο πλεονέκτημα σε τέτοιες περιπτώσεις, αν και αυτό δεν έχει αποδειχθεί πέραν πάσης αμφιβολίας. Παράλληλα, εάν το πρόβλημα παραμείνει μετά από ένα εξάμηνο θεραπείας με αντισυλληπτικά μπορούμε να προσθέσουμε φαρμακευτική αγωγή με αντί-ανδρογόνα αφού πάλι προηγηθεί μια προσεκτική εξέταση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της χρήσης των φαρμάκων αυτών.
Να αναφερθεί ότι στο εξωτερικό υπάρχει μια τοπική συσκευασία (η κρέμα Vaniqa) για καταπολέμηση της τριχοφυΐας, η οποία δυστυχώς δεν κυκλοφορεί στην κυπριακή αγορά.
Αντιμετώπιση της υπογονιμότητας των γυναικών
ΕΡ: Σε θέματα γονιμότητας;
ΑΠ: Γυναίκες που έχουν τακτική σεξουαλική επαφή και δυσκολεύονται να μείνουν έγκυες πρέπει να ζητήσουν τη συμβουλή του γιατρού τους. Συνήθως το πρόβλημα σε γυναίκες που πάσχουν με ΣΠΩ είναι η έλλειψη ωορρηξίας. Βέβαια, καλό είναι πάντα να εξετάζεται και το σπέρμα του συντρόφου. Αν όντως υπάρχει έλλειψη ωορρηξίας, τότε η καλύτερη επιλογή είναι η χρήση της κλομιφαίνης (clomid), η οποία είναι επιτυχής στην επανεκκίνηση της ωορρηξίας σε περίπου 80% των περιπτώσεων και στην επίτευξη εγκυμοσύνης σε περίπου 60-70% των περιπτώσεων.
Οι γυναίκες που δεν έχουν ωοθυλακιορρηξία και δεν ανταποκρίνονται στην κλομιφαίνη μπορεί στη συνέχεια να πάρουν θεραπεία με ενέσιμες ορμόνες γνωστές ως γοναδοτροπίνες, αν κι αυτές απαιτούν πιο προσεκτική παρακολούθηση. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις, μια άλλη προσέγγιση για την πρόκληση ωορρηξίας είναι μια χειρουργική διαδικασία που είναι γνωστή ως η λαπαροσκοπική ωοθηκική γεώτρηση (laparoscopic ovarian drilling) ή διαθερμία (diathermy). Αυτή φαίνεται να επιφέρει τακτική ωορρηξία, αλλά συνήθως μόνο προσωρινά. Εάν άλλες θεραπείες αποτυγχάνουν να διεγείρουν ωορρηξία, το τελικό στάδιο περιλαμβάνει τη χρήση εξωσωματικής γονιμοποίησης (in vitro fertilization - IVF). Να αναφέρω πως η προσωπική μου προτίμηση είναι να παρακολουθούνται παράλληλα τέτοιοι ασθενείς και από γυναικολόγο, και φάρμακα όπως Clomid να δίνονται από γυναικολόγους, οι οποίοι έχουν το πλεονέκτημα ότι μπορούν να παρακολουθούν με υπέρηχο τις ωοθήκες των γυναικών αυτών.
Η συμβολή ενός κλινικού διαιτολόγου
ΕΡ: Σε ότι αφορά τα προβλήματα βάρους, ψηλό σάκχαρο και χοληστερόλη που παρουσιάζουν κάποιες γυναίκες;
ΑΠ: Όπως προαναφέρθηκε είναι σημαντική η συμβολή ενός κλινικού διαιτολόγου για χάσιμο βάρους σε γυναίκες που έχουν αυξημένο βάρος. Πέρα αυτού, ο ενδοκρινολόγος θα καθοδηγήσει τις ασθενείς κατά πόσο θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη χρήση φαρμάκων για χάσιμο βάρους, όπως για παράδειγμα ένα σκεύασμα που δίνεται ενέσιμα και ονομάζεται λιραγλουτίδη (liraglutide). Η μετφορμίνη, σκεύασμα που αποτελεί την πρώτη γραμμή θεραπείας στον Τύπου 2 Διαβήτη, βελτιώνει την περιφερειακή δράση της ινσουλίνης και χρησιμοποιείται παραδοσιακά σε άτομα με ΣΠΩ που είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Η αποτελεσματικότητά του για χάσιμο βάρους είναι πολύ ήπια, αλλά έχει το πλεονέκτημα ότι δίνεται σαν χάπι από το στόμα, είναι φτηνό, δεν προκαλεί σοβαρές επιπλοκές και γενικά έχει ένα καλό προφίλ ασφαλείας τόσο ερευνητικά όσο και από την πολύχρονη εμπειρία μας από τη χρήση του σκευάσματος αυτού. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, σε άτομα με έντονη παχυσαρκία πρέπει να δίνεται και η επιλογή βαριατρικών επεμβάσεων για χάσιμο βάρους.
Για γυναίκες που ήδη έχουν ψηλά σάκχαρα ενδεικτικά του προ-διαβήτη ή Τύπου 2 Διαβήτη, παράλληλα με την αλλαγή στον τρόπο ζωής μπορεί να προστεθεί η μετφορμίνη. Απ’ εκεί και πέρα αυτές οι παθήσεις μπορούν να θεραπεύονται σύμφωνα με τα συνήθη πρωτόκολλα.
Οι ασθενείς με ΣΠΩ πρέπει να κάνουν εξετάσεις για τα λιπίδιά τους περίπου μια φορά το χρόνο. Συνήθως δεν χρειάζονται φάρμακα για έλεγχο τυχόν δυσλιπιδαιμίας, αλλά εκεί που υπάρχει ένδειξη πρέπει να ακολουθούνται οι συνήθεις κατευθυντήριες γραμμές (και πλέον έχουμε και κυπριακές τέτοιες κατευθυντήριες γραμμές) με τις στατίνες να αποτελούν την πρώτη γραμμή θεραπείας. Θα πρέπει να τονιστεί πως, σαν γενικός κανόνας πρέπει να αποφεύγεται η χρήση των στατινών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Σημασία θα πρέπει να δίνεται και σε άλλους παράγοντες κινδύνου για καρδιοαγγειακά νοσήματα, για παράδειγμα οι ασθενείς θα πρέπει να ενθαρρύνονται στο να σταματήσουν το κάπνισμα, να ασκούνται, να αποφεύγουν την καθιστική ζωή και ούτω καθεξής.
ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
