Παχυσαρκία και ΔΜΣ
ΤΗΣ FARAH KADHEM* ΚΑΙ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΣ ΚΑΖΑΦΑΝΙΩΤΗ**
Το υπερβάλλον βάρος και η παχυσαρκία ορίζονται ως η μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση λίπους που παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία. Ένας δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) άνω του 25 θεωρείται υπερβάλλον βάρος και άνω του 30 παχυσαρκία. Το ζήτημα έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας, με πάνω από 4 εκατομμύρια ανθρώπους να πεθαίνουν κάθε χρόνο ως αποτέλεσμα υπέρβαρων ή παχύσαρκων το 2017 σύμφωνα με το παγκόσμιο βάρος των ασθενειών.
Τα ποσοστά υπερβάλλον βάρους και παχυσαρκίας συνεχίζουν να αυξάνονται σε ενήλικες και παιδιά. Από το 1975 έως το 2016, ο επιπολασμός υπέρβαρων ή παχύσαρκων παιδιών και εφήβων ηλικίας 5–19 ετών αυξήθηκε υπερτετραπλασιασμένος από 4% σε 18% παγκοσμίως.
Η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος για να ελέγξετε αν έχετε υγιές βάρος είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ).
Ο ΔΜΣ είναι ένα μέτρο για το αν έχετε ένα υγιές βάρος για το ύψος σας.
Για τους περισσότερους ενήλικες, ο ΔΜΣ είναι:
* 18,5 έως 24,9 σημαίνει υγιές βάρος
* 25 έως 29,9 σημαίνει υπερβάλλον βάρος
* 30 έως 39,9 σημαίνει παχυσαρκία
* 40 ή παραπάνω σημαίνει σοβαρή παχυσαρκία
Σπλαχνικό λίπος και ο κίνδυνος που κρύβει
Το σπλαχνικό λίπος είναι κοιλιακό τύπου λίπος που βρίσκεται βαθιά μέσα στα κοιλιακά τοιχώματα και περιβάλλει σημαντικά όργανα, συμπεριλαμβανομένου του στομάχου, του ήπατος και των εντέρων. Ορισμένα επίπεδα σπλαχνικού λίπους είναι υγιή και βοηθούν στην προστασία των οργάνων. Ωστόσο, το υπερβολικό σπλαχνικό λίπος μπορεί να είναι επικίνδυνο για την υγεία. Το σπλαχνικό λίπος ονομάζεται μερικές φορές «ενεργό λίπος» επειδή παίζει ενεργό ρόλο στον τρόπο λειτουργίας του σώματός. Αυξημένο σπλαχνικό λίπος μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας όπως ο διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις και το εγκεφαλικό. Τέλος, είναι διαφορετικό από το υποδόριο λίπος, το οποίο είναι λίπος ακριβώς κάτω από το δέρμα και έχει συσχέτιση μόνο με την εικόνα σώματος.
Χρονο-διατροφή και Παχυσαρκία
Ο ιπποκράτης αναφέρθηκε πρώτος στη σημαντικότητα της σταθερότητας στα γεύματα της ημέρας (460 π.χ). Η Χρονοδιατροφή είναι ένα αναδυόμενο πεδίο που βασίζεται στη σχέση μεταξύ των προσωρινών διατροφικών προτύπων, των κιρκάδιων ρυθμών και της μεταβολικής υγείας. Eστιάζει στο πότε θα καταναλώσεις τα γεύματά σου, με ποια συχνότητα και στην τακτικότητα που διατηρείς τις συνήθειές σου. Στοιχεία από έρευνα τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους καταδεικνύουν δυσμενείς μεταβολικές συνέπειες της κιρκαδικής διαταραχής. Αντίθετα, έρευνες δείχνουν ότι η ευθυγράμμιση της πρόσληψης τροφής σε περιόδους της ημέρας όπου οι κιρκάδιοι ρυθμοί στις μεταβολικές διεργασίες βελτιστοποιούνται για τη διατροφή μπορεί να είναι αποτελεσματική για τη βελτίωση της μεταβολικής υγείας. Οι κιρκάδιοι ρυθμοί στην ομοιόσταση της γλυκόζης και των λιπιδίων, η ανταπόκριση και ευαισθησία στην ινσουλίνη, η ενεργειακή δαπάνη και ο μεταγευματικός μεταβολισμός, μπορούν να ρυθμιστούν μέσω σωστής χρονικής κατανομής ενέργειακής πρόσληψης.
Η χρονοδιατροφή μπορεί να έχει θεραπευτική εφαρμογή για άτομα με μεταβολική νόσο και σε κίνδυνο μεταβολικής νόσου και να μεταφέρει οφέλη για την υγεία στον γενικό πληθυσμό. Ο χρόνος των γευμάτων και τα διατροφικά συστατικά παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρολογιού, για την ενίσχυση της μεταβολικής υγείας και τη μείωση του κινδύνου διαβήτη τύπου 2.
Οι αλλαγές στους κιρκάδιους ρυθμούς επηρεάζουν τις λειτουργίες του μεταβολισμού των τροφών, συμπεριλαμβανομένης της πέψης και της απορρόφησης της τροφής, καθώς και του ενεργειακού μεταβολισμού μέσω των κύριων γονιδίων του ρολογιού. Επίσης η παράλειψη πρωινού αυξάνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας, ενώ τα τακτικά γεύματα σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο παχυσαρκίας. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά, όπως η γλυκόζη, η αιθανόλη, η καφεΐνη, η θειαμίνη και το ρετινοϊκό οξύ μπορούν να προωθήσουν ή να καθυστερήσουν τους κιρκάδιους ρυθμούς. Ακόμα, ο ύπνος είναι ένας σημαντικός καθοριστικός παράγοντας του εσωτερικού ρολογιού του σώματός μας και μπορεί να μεσολαβήσει στις επιπτώσεις μέσω της πρόσληψης τροφής. Ο μειωμένος ύπνος σχετίζεται με αυξημένη πρόσληψη τροφής, κακή ποιότητα διατροφής και υπερβολικό σωματικό βάρος, καθώς και υψηλότερους κινδύνους χρόνιων ασθενειών, όπως καρδιαγγειακή νόσο, διαβήτη και υπέρταση.
Ένας κύριος μηχανισμος χρονοδιατροφής στην ενεργειακή Ομοιόσταση και παχυσαρκία είναι η ρύθμιση της όρεξης. Οι δύο ορμόνες που παίζουν ρόλο σε αυτό τον μηχανισμό είναι η λεπτίνη και η γκρελίνη όπου παρουσιάζουν ημερήσιες ταλαντώσεις και επηρεάζονται από την παχυσαρκία και την πρόσληψη τροφής. Τα επίπεδα της λεπτίνης στην κυκλοφορία του αίματος κορυφώνονται τη νύχτα και είναι χαμηλότερα το απόγευμα, αλλά σε παχύσαρκα άτομα αυτές οι ταλαντώσεις χάνονται προκαλώντας έτσι αντίσταση στην λεπτίνη (όπου το σήμα κορεσμού απουσιάζει). Η νηστεία οδηγεί σε πτώση των επιπέδων λεπτίνης και η διαλείπουσα νηστεία βελτιώνει την αντίσταση στη λεπτίνη. Η λεπτίνη ρυθμίζει επίσης την ενεργειακή ομοιόσταση.
Τα επίπεδα γκρελίνης αυξάνονται κατά τη διάρκεια της νηστείας ή λίγο πριν από τη συνήθη ώρα σίτισης, πέφτοντας μετά το φαγητό. Τα υπέρβαρα και τα παχύσαρκα άτομα χάνουν αυτή τη διακύμανση με μικρότερη πτώση στα επίπεδα της μεταγευματικής γκρελίνης που οδηγεί σε χαμηλότερο επίπεδο κορεσμού μετά από ένα γεύμα, προάγοντας την υπερκατανάλωση τροφής. Τα επίπεδα γκρελίνης αυξάνονται ως απόκριση στον θερμιδικό περιορισμό και παραμένουν υψηλά για μεγάλο χρονικό διάστημα, οδηγώντας σε αυξημένη πρόσληψη τροφής και ανάκτηση σωματικού βάρους.
Είναι σημαντικό να καταναλώσουμε πρόγευμα;
Έχει φανεί ότι το πρόγευμα συντείνει στον κορεσμό και μειώνει τη συνολική κατανάλωση ενέργειας κατά την διάρκεια της ημέρας. Πρόσληψη τροφίμων χαμηλής ενεργειακής πυκνότητας το πρωί όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά προγεύματος, καφέ, τσαι και αποφυγή κατανάλωσης αλκόολ, επεξεργασμένων τροφίμων, κρέατος το βράδυ, μπορεί να βοηθήσει στη συνολική μείωση ενεργειακής πρόσληψης.
Πιο συγκεκριμένα μια ανασκόπηση του Al Abdi και συνεργατών του, το 2020, αναφέρει πως αναδυόμενα στοιχεία δείχνουν ότι ο χρόνος της πρόσληψης τροφής συνδέεται με τη καρδιομεταβολική νόσο (μια ομάδα μεταβολικών ανωμαλίες που σχετίζονται με την παχυσαρκία), τον διαβήτη και τα καρδιαγγειακά. Μάλιστα, η τακτική κατανάλωση γεύματος έχει συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου ενώ η ώρα της ημέρας στην οποία τρώνε οι άνθρωποι έχει επίσης συσχετιστεί με καλύτερα αποτελέσματα στο βάρος.
Μια μελέτη διατομής του 2014 με δείγμα 1768 συμμετεχόντων συσχέτισε τη σταθερότητα των γευμάτων χρησιμοποιώντας δεδομένα από ημερολόγια καταγραφής τροφίμων με τον κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου. Η μελέτη διαπίστωσε ότι αυτοί που κατανάλωναν μια πιο ακανόνιστη ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του πρωινού καθώς και μεταξύ των γευμάτων είχαν αυξημένο κίνδυνο μεταβολισμού σύνδρομου, υψηλότερη περιφέρεια μέσης και ΔΜΣ. Σε μια άλλη μελέτη του 2016 με δείγμα 11 υγιή γυναικών 18-40 ετών και με κανονικό βάρος σύμφωνα με το ΔΜΣ, διερεύνησαν την επίδραση της αστάθειας των γευμάτων στη θερμική επίδραση της τροφής, συγκεντρώσεις λιπιδίων, μεταβολισμό υδατανθράκων και υποκειμενική όρεξη. Είδαν πως η αστάθεια στον χρόνο κατανάλωσης τον γευμάτων έχει συσχετιστεί με διάφορα μεταβολικά νοσήματα όπως δυσανεξία στη γλυκόζη, αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραχές λιπιδαιμικού προφίλ και παχυσαρκία.
Αρκετοί έχουν επικεντρωθεί στο «τι να καταναλώσουν» ή στο «πόσο να καταναλώσουν» για μείωση σωματικού βάρους, αλλά και οι ώρες κατανάλωσης γευμάτων είναι εξίσου σημαντικές αφού είναι θεμελιώδες για τον ανθρώπινο μεταβολισμό. Η σταθερότητα στα γεύματα πιθανόν να υποβοηθά τη διατήρηση ενός υγιούς βάρους ενώ η αστάθεια σχετίζεται με αυξηση κινδύνων για μεταβολικό σύνδρομο. Ακόμα και η πρόσληψη μεγαλύτερου μέρους συνολικής ενέργειας κατά το τέλος της ημέρας με τα μη προγραμματισμένα γέυματα έχουν δυσμενείς επιπτώσεις. Η ευθυγράμμιση των μοτίβων πρόσληψης τροφής με το κιρκάδιο ρολόι των 24 ωρών που ρυθμίζει ένα ευρύ φάσμα φυσιολογικών και συμπεριφορικών διεργασιών έχει πολλαπλά αποτελέσματα προαγωγής της υγείας με την καταπολέμηση της παχυσαρκίας.
*FarahKadhem: Κλινική Διατολόγος Γεσυ/Διατροφολόγος, Tel: 99851501 Email: farahkadhem77@gmail.com
**Χριστιάνα Καζαφανιώτη: Κλινική Διαιτολόγος Γεσυ/Διατροφολόγος Tel: 97635472. Email: kazafanioti@gmail.com
