ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ*
Από όλο το φάσμα των δράσεων που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της εξάρτησης και των προβλημάτων της, η πρόληψη φυσιολογικά είναι το κομμάτι εκείνο που φτάνει κοντά στο μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας και γι’ αυτό είναι συνήθως το ζήτημα για το οποίο υπάρχουν πολλές και κάποιες φορές διαφορετικές προσεγγίσεις. Η καταγραφή με συνοπτικό και επιστημονικό τρόπο, το «τι είναι η πρόληψη;», οι επιστημονικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις, τα ευρωπαϊκά πρότυπα ποιότητας που οφείλουν τα προληπτικά προγράμματα να ικανοποιούν, όλα αποτελούν ουσιαστικό βήμα στην κατεύθυνση της ευθυγράμμισης όλων των προσπαθειών της πολιτείας και της κοινωνίας για καλύτερα αποτελέσματα. Όλα τα πιο πάνω περιλαμβάνονται στον Οδηγό πρόληψης της ΑΑΕΚ ο οποίος εκδόθηκε στο τέλος του 2020.
Η πρόληψη των εξαρτήσεων έχει και μια ευρύτερη πρόθεση: να κρατήσει τα άτομα υγιή και ασφαλισμένα, και να τα βοηθήσει να ανακαλύψουν τα ταλέντα και τις δυνατότητες τους (EMCDDA, 2019). Γενικά, το φάσμα των προγραμμάτων πρόληψης στοχεύει σε τρεις κατηγορίες (EMCDDA, 2019):
Ο Πυλώνας της Πρόληψης στην Εθνική Στρατηγική της ΑΑΕΚ 2021 -2028 ενάντια στις εξαρτήσεις είναι ένας από τους πυλώνες στους οποίους η πολιτεία οφείλει να δώσει περισσότερη έμφαση. Παρά τα περιορισμένα της κονδύλια, η ΑΑΕΚ, αναγνωρίζοντας τη σημασία της ενίσχυσης του συγκεκριμένου πυλώνα, έχει τριπλασιάσει από το έτος 2011 το ύψος του κονδυλίου που δαπανάται στην πρόληψη, επιχορηγώντας προληπτικά προγράμματα που εφαρμόζονται Παγκύπρια αλλά και σε στοχευμένες γεωγραφικές περιοχές.
Παρόλα αυτά πέρα από τις πιο πάνω προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Πρόληψη από τις αρχές του 2020 τα προληπτικά προγράμματα καλέστηκαν να αντιμετωπίσουν και την εμφάνιση της νόσου του κορωνοϊού (COVID-19) και όλων των συνεπειών που αυτή προκάλεσε. Οι υπηρεσίες που παρείχαν τα προληπτικά προγράμματα προς τους εξυπηρετούμενους επηρεάστηκαν με παρόμοιους τρόπους όπως άλλες υπηρεσίες υγείας πρώτης γραμμής.
Τα πλείστα προληπτικά προγράμματα του δικτύου της ΑΑΕΚ - και συνεπώς ολόκληρης της ελεύθερης Κύπρου - εφαρμόζουν δράσεις που αφορούν παιδιά (μαθητές), νέους, γονείς και εκπαιδευτικούς, σε πρωινό όσο και σε απογευματινό χρόνο, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Η αναστολή της λειτουργίας των σχολείων και των απογευματινών δραστηριοτήτων είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή και των εν λόγω υπηρεσιών προς τους εξυπηρετούμενους. Παράλληλα στις περιόδους εγκλεισμού η δυνατότητα της υλοποίησης δράσεων ήταν γενικότερα αδύνατη.
Παρόλα αυτά όλα τα προληπτικά προγράμματα και οι λειτουργοί των προγραμμάτων προσαρμόστηκαν με τρόπο τέτοιο που να διασφαλίσουν τόσο την ασφάλεια του προσωπικού τους αλλά και την ασφάλεια των εξυπηρετούμενων. Για παράδειγμα συνεχίστηκαν οι επαφές κατά κύριο λόγο τηλεφωνικές και διαδικτυακές εκεί και όπου ήταν δυνατόν, αλλά ταυτόχρονα όπου υπήρχε και ανάγκη. Παράλληλα σε περιπτώσεις ευάλωτων ομάδων όπου κρίθηκε απαραίτητη η συνέχιση παροχής υπηρεσιών κοινωνικής στήριξης, τότε αυτή συνεχίστηκε απρόσκοπτα.
Η κρίση του κορονοϊού επηρέασε, όπως ήταν αναμενόμενο, το προληπτικό δίκτυο της Κύπρου με εντονότερα θέματα να παρουσιάζονται στο 1ο κύμα της πανδημίας και την πρώτη περίοδο αναγκαστικού εγκλεισμού, όπου τα δεδομένα ήταν για όλους άγνωστα και τρομακτικά. Η Αρχή Αντιμετώπισής Εξαρτήσεων διατήρησε στενή επαφή με τα προληπτικά προγράμματα παρέχοντας τους την απαραίτητη στήριξη, και σε συνεννόηση με τους επιστημονικούς υπεύθυνους προχώρησε σε προσαρμογές έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η παροχή υπηρεσιών αλλά και η διατήρηση της ασφάλειας όλων.
Εν κατακλείδι η κρίση λόγω του COVID-19 έφερε απότομες αλλαγές στην λειτουργία των προγραμμάτων πρόληψης, οι οποίες όμως δημιούργησαν εμπειρίες και προσαρμογές που μπορούν να αποτελέσουν «μάθημα» για όλους όσους απασχολούνται στον τομέα της πρόληψης, με αποτέλεσμα την υιοθέτηση νέων πρακτικών οι οποίες και πάλι με την σειρά τους να οδηγούν σε περαιτέρω στοχευμένες και επιστημονικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις.
*Λειτουργός Τμήματος Πολιτικής
Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου